بدشکلی جمجمه نوزاد (کرانیوسینوستوز)
مهم‌ترین نکته در مشکلات نوزادان، تشخیص سریع و انتخاب درمان مناسب است تا سلامت نوزاد حفظ شده و عوارض درمان در آینده برای کودک ایجاد نشود. در این مقاله، دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، به بررسی کرانیوسینوستوز یا بدشکلی جمجمه نوزاد می‌پردازد که یکی از شایع‌ترین مشکلات جمجمه در نوزادان است. در ادامه، به طور جامع درباره این نوع بدشکلی جمجمه توضیح خواهیم داد.
بدشکلی جمجمه نوزاد چیست؟
بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز (Craniosynostosis) یک نقص مادرزادی است که در آن استخوان‌های جمجمه کودک زودتر از موعد به هم جوش می‌خورند و یکی یا چند درز فیبری بین استخوان‌های جمجمه (درزهای جمجمه) بسته می‌شود. این امر باعث می‌شود ملاج نوزاد پیش از تکمیل رشد مغز بسته شود. این مشکل قبل از رشد کامل مغز اتفاق می‌افتد و می‌تواند باعث شکل‌گیری نامتوازن جمجمه شود.
در جمجمه نوزاد سالم، فضاهای بین استخوان‌ها با مواد انعطاف‌پذیر پر شده که به آنها درز (شکاف) گفته می‌شود. این درزها با رشد مغز، به رشد جمجمه کمک می‌کنند و معمولاً تا حدود دو سالگی باز می‌مانند تا سپس استخوان‌ها به هم جوش بخورند و درزها به استخوان تبدیل شوند.
اما در نوزاد مبتلا به بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز، یک یا چند درز زودتر از زمان معمول بسته می‌شود که می‌تواند رشد مغز را محدود یا کند کند. وقتی درزی بسته می‌شود، رشد جمجمه در آن ناحیه متوقف می‌شود و قسمت‌های دیگر که درزها هنوز باز هستند، به رشد خود ادامه می‌دهند. در نتیجه، جمجمه شکل غیرطبیعی پیدا می‌کند، اگرچه مغز ممکن است همچنان به اندازه طبیعی رشد کند.
در برخی موارد، بسته شدن زودهنگام درزها باعث می‌شود مغز فضای کافی برای رشد نداشته باشد که این موضوع می‌تواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد.
در موارد شدید، بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز ممکن است با آسیب عصبی همراه باشد، اما بیشتر کودکان رشد شناختی طبیعی دارند و پس از جراحی، ظاهرشان به حالت معمول بازمی‌گردد. تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت بسیار بالایی دارد.
انواع بدشکلی جمجمه نوزاد
این عارضه انواع مختلفی دارد که بستگی به درزهایی دارد که زودتر از موعد به هم متصل شده‌اند:
- سینوستوز ساژیتال: درز ساژیتال از جلوی سر (نقطه نرم) تا پشت سر در امتداد بالای سر قرار دارد. بسته شدن زودهنگام این درز باعث می‌شود سر کودک بلند و باریک شود (اسکافوسفالی). این رایج‌ترین نوع بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز است.
- سینوستوز تاجی: درزهای تاجی راست و چپ از هر گوش به درز ساژیتال در بالای سر می‌رسند. اگر یکی از این درزها زود بسته شود، ممکن است پیشانی در یک طرف صاف شود و شکل جمجمه نامتقارن شود (پلاژیوسفالی قدامی). همچنین حفره چشم آن طرف بالاتر می‌رود و بینی به همان سمت کشیده می‌شود. این دومین نوع شایع بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز است.
- سینوستوز دوطرفه تاجی: وقتی هر دو درز تاجی در دو طرف سر زود بسته شوند، سر کودک پهن و کوتاه می‌شود (براکیسفالی).
- سینوستوز لامبوئید: درز لامبوئید در پشت سر قرار دارد. بسته شدن زودهنگام این درز باعث صاف شدن قسمت پشت سر می‌شود (جرم خلفی عقب). این یکی از نادرترین انواع بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز است.
- سینوستوز متوپیک: درز متوپیک از بینی کودک تا درز ساژیتال در بالای سر امتداد دارد. اگر این درز زود بسته شود، بالای سر کودک شکل مثلثی پیدا می‌کند (باریک در جلو و پهن در عقب). این نیز یکی از نادرترین انواع بدشکلی جمجمه در کودکان است.
سایر مشکلات
بسیاری از مشکلاتی که کودک ممکن است تجربه کند، به عوامل زیر وابسته است:
- کدام درزهای جمجمه زودتر بسته شده‌اند
- زمان بسته شدن این درزها (قبل یا بعد از تولد و در چه سنی)
- وجود فضای کافی برای رشد مغز
- وقوع مشکلاتی مانند نابینایی، تشنج یا آسیب مغزی در صورت درمان نکردن بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز و افزایش فشار داخل جمجمه
علائم بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز
جمجمه نوزاد از ۷ استخوان تشکیل شده است. مفاصل موجود در درزهای جمجمه از بافت فیبری محکمی ساخته شده‌اند که استخوان‌ها را به هم متصل نگه می‌دارد. درزهای جلوی جمجمه در نقطه ملاج بالای سر به هم می‌رسند و تا حدود ۲ سالگی انعطاف‌پذیر باقی می‌مانند تا مغز نوزاد فضای کافی برای رشد داشته باشد. علائم بدشکلی جمجمه از زمان تولد قابل مشاهده است و با گذشت چند ماه واضح‌تر می‌شود.
شکل بدشکلی جمجمه بستگی به محل درزی دارد که زودتر از موعد بسته شده است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس غیرطبیعی یا ناپدید شدن ملاج بالای سر
- ایجاد لبه‌ای برآمده و سفت در امتداد درز بسته شده
- رشد کند یا متوقف شدن رشد سر
علل بروز بیماری بدشکلی جمجمه
علت این مشکل در بیشتر نوزادان ناشناخته است. برخی از نوزادان به دلیل تغییرات ژنتیکی دچار این اختلال جمجمه‌ای می‌شوند. در برخی موارد، بدشکلی جمجمه به دلیل نقص در یک ژن خاص رخ می‌دهد که ممکن است منجر به بروز سندرم‌های ژنتیکی شود. با این حال، در اغلب موارد، این بیماری ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است؛ مانند عواملی که مادر در محیط زندگی خود با آنها مواجه است، نوع تغذیه یا نوشیدنی‌های مصرفی مادر و یا داروهایی که در دوران بارداری مصرف می‌کند. برخی از مواردی که احتمال تولد نوزاد مبتلا به بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- بیماری تیروئید مادر: زنانی که دچار بیماری تیروئید هستند یا در دوران بارداری تحت درمان این بیماری قرار دارند، نسبت به زنانی که مشکل تیروئید ندارند، بیشتر در معرض تولد نوزاد مبتلا به این اختلال جمجمه‌ای قرار دارند.
- مصرف داروهای خاص: زنانی که پیش از بارداری یا در اوایل بارداری داروی کلومیفن سیترات (داروی تحریک باروری) را مصرف کرده‌اند، احتمال بیشتری برای داشتن نوزاد مبتلا به بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز دارند.
اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، بهتر است درباره راهکارهای افزایش احتمال تولد نوزاد سالم با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز
بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز معمولاً بلافاصله پس از تولد نوزاد تشخیص داده می‌شود، اما گاهی ممکن است در مراحل بعدی زندگی نیز شناسایی شود. معمول‌ترین نشانه این مشکل، شکل غیرطبیعی جمجمه نوزاد است. سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- نبودن نقطه نرم (ملاج) روی جمجمه نوزاد
- وجود لبه‌ای سفت و برجسته در محل درزهای جمجمه
- رشد کند یا توقف رشد اندازه سر کودک
پزشکان با انجام معاینه فیزیکی و بررسی ظاهر جمجمه می‌توانند بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز را تشخیص دهند. در این معاینه، توجه ویژه‌ای به لبه‌های سخت درزهای جمجمه و نقاط نرم غیرمعمول صورت می‌گیرد. همچنین پزشک به دنبال هر گونه تغییر در فرم صورت کودک خواهد بود. در صورتی که احتمال بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز وجود داشته باشد، معمولاً آزمایش‌های تکمیلی برای تأیید تشخیص انجام می‌شود.
یکی از رایج‌ترین این آزمایش‌ها، تصویربرداری با اشعه ایکس مخصوص مانند سی‌تی اسکن (CT) است که جزئیات استخوان‌های جمجمه، وضعیت بسته شدن درزها و نحوه رشد مغز را به خوبی نشان می‌دهد.
درمان بدشکلی جمجمه
بسیاری از انواع بدشکلی جمجمه نیازمند جراحی هستند. هدف از جراحی، کاهش فشار روی مغز و اصلاح شکل جمجمه است تا مغز بتواند به طور طبیعی رشد کند. در صورت نیاز، این جراحی معمولاً در سال اول زندگی انجام می‌شود.
زمان انجام عمل جراحی به این عوامل بستگی دارد که کدام درزهای جمجمه بسته شده‌اند و آیا کودک مبتلا به سندرم‌های ژنتیکی خاصی هست یا خیر. نوزادانی که دچار بدشکلی خفیف جمجمه هستند، ممکن است نیازی به جراحی نداشته باشند؛ زیرا با رشد کودک و رشد موها، شکل جمجمه کمتر قابل مشاهده خواهد بود. در برخی موارد، استفاده از کلاه ایمنی پزشکی مخصوص می‌تواند به شکل‌گیری بهتر و منظم‌تر جمجمه کمک کند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت cdc.gov مراجعه کنید.
دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، شدت و روند این بیماری در هر کودک متفاوت است و ممکن است خفیف یا شدید باشد. اکثر نوزادان با جمجمه نامتقارن سالم هستند، اما برخی کودکان ممکن است به دلیل محدودیت فضا در جمجمه، دچار تاخیر در رشد یا مشکلات شناختی شوند. همچنین، در مواردی که بدشکلی جمجمه نوزاد یا کرانیوسینوستوز به دلیل یک سندرم ژنتیکی باشد، ممکن است مشکلات عملکرد مغزی نیز به همراه داشته باشد.
نوزادان مبتلا به بدشکلی جمجمه باید به طور منظم تحت نظر پزشک قرار گیرند تا رشد مناسب مغز و جمجمه کنترل شود. درمان‌های زودهنگام می‌تواند به بهبود هرگونه تاخیر در رشد یا مشکلات شناختی کمک کند. همچنین، برخی کودکان ممکن است به دلیل تفاوت‌های ظاهری با همسالان خود دچار کاهش عزت نفس شوند؛ بنابراین حمایت عاطفی والدین در طول دوره درمان بسیار اهمیت دارد.
اگر نوزاد شما علائم اختلال رشد استخوان جمجمه را دارد، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
