منظور از ورم مغزی چیست؟ علت، علائم
ورم مغزی ممکن است در ناحیه‌ای خاص از مغز یا در کل آن رخ دهد که این موضوع به علت زمینه‌ای بستگی دارد. این تورم موجب افزایش فشار درون جمجمه می‌شود، حالتی که به آن فشار داخل جمجمه‌ای (ICP) گفته می‌شود.
زمانی که مغز بیش از حد متورم شود، مایعات در داخل جمجمه تجمع پیدا می‌کنند و این افزایش فشار می‌تواند مانع از جریان خون مناسب به مغز شود. در نتیجه، مغز با کمبود اکسیژن مواجه می‌شود؛ در حالی که اکسیژن برای عملکرد طبیعی مغز حیاتی است. همچنین، ورم شدید مانع از خروج مایعات از مغز می‌شود و این چرخه باعث تشدید تورم، آسیب به بافت مغزی و در نهایت مرگ سلول‌های مغز می‌شود.
تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات همراه باشید.
ورم مغزی چیست ؟
افزایش حجم مغز به دلیل تجمع بیش از حد مایع در بطن‌ها یا درون بافت مغز می‌تواند منجر به ورم مغزی شود. تجمع مایع مغزی-نخاعی در بطن‌های مغز ممکن است بیماری‌هایی مانند هیدروسفالی را ایجاد کند. این مایع به بافت مغز و در نهایت به جمجمه فشار وارد می‌کند. در نوزادان، به‌دلیل وجود قسمت‌های نرم جمجمه به نام فونتانل و درزهای باز بین استخوان‌ها، ممکن است این فشار باعث بزرگ شدن اندازه سر شود. ادم مغزی یا تجمع مایع در مغز ممکن است بر اثر عواملی مانند آسیب، عفونت، سکته مغزی، تومور، دیابت، اختلالات شیمیایی، مصرف مواد مخدر، فشار خون بالا، هایپرترمی بدخیم یا بیماری‌های ناشی از ارتفاع زیاد ایجاد شود.
علائم ورم مغزی
علائم این بیماری متنوع بوده و بسته به شدت و علت آن متفاوت است. این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- سردرد
- درد و خشکی گردن
- تهوع یا استفراغ
- سرگیجه
- تنفس نامنظم
- کاهش یا تغییرات در بینایی
- کاهش حافظه
- ناتوانی در راه رفتن
- دشواری در صحبت کردن
- بی‌حسی و گیجی
- تشنج
- کاهش سطح هوشیاری یا بیهوشی
پس از بهبودی، باید اطمینان حاصل شود که مغز به میزان کافی خون و اکسیژن دریافت می‌کند و علت اصلی بروز بیماری به‌طور کامل برطرف شده است.
عوامل بروز ورم مغزی
ورم مغزی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود و در برخی موارد علت مشخصی ندارد. ضربه مغزی، عفونت‌ها، تومورهای مغزی و ارتفاع زیاد از جمله عوامل بروز این وضعیت هستند. در ادامه شایع‌ترین علل آن بررسی می‌شود:
آسیب مغزی ناشی از تروما:
آسیب‌های ناگهانی مانند افتادن، تصادف، برخورد جسم به سر یا ضربه در حین درگیری می‌توانند موجب آسیب اولیه به بافت مغز و پارگی رگ‌های خونی شوند. واکنش بدن به آسیب نیز ممکن است باعث افزایش ورم شود.
خونریزی مغزی و سکته هموراژیک:
پاره شدن رگ خونی در مغز باعث خونریزی و افزایش فشار درون جمجمه می‌شود. فشار خون بالا، ضربه به سر، مصرف داروهای خاص و نقایص مادرزادی از عوامل مؤثر هستند.
بیماری‌های عفونی:
برخی بیماری‌های عفونی با منشأ ویروسی یا باکتریایی می‌توانند باعث ورم مغزی شوند، از جمله:
- مننژیت
- انسفالیت
- توکسوپلاسموز
- آمپیم مغزی
سکته مغزی ایسکمیک:
انسداد یا لخته شدن در رگ‌های مغز باعث قطع جریان خون و اکسیژن‌رسانی شده و در نهایت به مرگ سلول‌های مغزی و تورم منجر می‌شود.
ارتفاع بالا:
قرار گرفتن در ارتفاع بالاتر از ۱۵۰۰ متر ممکن است موجب ورم مغزی ناشی از بیماری ارتفاع شود، اگرچه علت دقیق آن مشخص نیست.
تومورهای مغزی:
رشد تومور در مغز با وارد کردن فشار به بافت اطراف، جلوگیری از جریان مایع مغزی نخاعی و تشکیل رگ‌های خونی جدید در اطراف تومور، باعث ورم می‌شود.
ورم مغزی به چند حالت ایجاد می شود؟
- هیدروسفالی زمانی رخ می‌دهد که مایع مغزی-نخاعی در بطن‌های مغز تجمع یافته و باعث ایجاد ورم از داخل به بیرون می‌شود. علل ورم مغز در هیدروسفالی شامل موارد زیر است:
- ناهنجاری‌های مادرزادی
- آسیب به مغز یا نخاع
- وجود تومور در مغز یا نخاع
- عوارض هنگام تولد
- کیست‌های مغزی
- اختلالات ژنتیکی
- عفونت‌ها
- هیدروسفالی با فشار طبیعی
2. ادم مغزی حالتی است که مایع درون بافت مغز تجمع می‌یابد و ورم به صورت گسترده و عمومی در مغز ایجاد می‌شود.
عوارض ورم مغزی
این بیماری ممکن است در نتیجه ابتلا به یک بیماری جدی دیگر ایجاد شود. عدم درمان به‌موقع می‌تواند باعث بروز عوارض شدید و آسیب‌های جبران‌ناپذیر شود. پس از تشخیص علت، لازم است متخصص مسیر درمانی مشخصی را برای کاهش خطرات و عوارض احتمالی دنبال کند. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- فلج
- بیهوشی یا کما
- ضعف عضلانی
- تأخیر در رشد
- اختلالات شناختی
- مشکلات یادگیری
- تغییرات شخصیتی
- کاهش یا از بین رفتن حس در بخش‌هایی از بدن
تشخیص ورم مغزی
پزشک برای تشخیص ورم مغزی، آزمایش‌ها و معاینات مختلفی را تجویز می‌کند که شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی سر و گردن
- ارزیابی عملکرد اعصاب
- سی‌تی‌اسکن (CT Scan) مغز برای مشخص‌کردن میزان و محل تورم
- ام‌آر‌آی (MRI) مغز برای بررسی دقیق‌تر اندازه و ناحیه درگیر
- آزمایش خون جهت شناسایی علل احتمالی ورم مغزی
درمان ورم مغزی
در موارد خفیف این بیماری، مانند ارتفاع متوسط یا ضربه مغزی خفیف، علائم معمولاً طی چند روز بهبود می‌یابند. با این حال، در بسیاری از موارد نیاز به درمان‌های تخصصی‌تری وجود دارد. سایر روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
زدن سرم
وقتی مایعات و داروها از طریق تزریق داخل وریدی (سرم) به بدن بیمار وارد می‌شوند، از افت شدید فشار خون جلوگیری می‌کنند تا خون‌رسانی به تمام اعضای بدن، به‌ویژه مغز، به‌خوبی انجام شود. با این حال، برخی از انواع سرم‌ها ممکن است ورم را تشدید کنند.
داروها
گاهی پزشک برای کاهش ورم مغزی داروهایی تجویز می‌کند که نوع آن‌ها بر اساس علت و شدت علائم ورم تعیین می‌شود.
اکسیژن درمانی
تأمین اکسیژن کافی به بیمار از طریق دستگاه تنفس مصنوعی یا روش‌های دیگر باعث می‌شود خون به میزان لازم اکسیژن دریافت کند. پزشک با تنظیم دستگاه تنفس مصنوعی، به کنترل و کاهش ورم مغزی کمک می‌کند.
کاهش دادن دمای بدن
کاهش دمای بدن و مغز می‌تواند به بهبود ورم کمک کند، اما از آنجا که اجرای دقیق این روش دشوار است، معمولاً به‌ندرت در درمان به کار گرفته می‌شود.
ونتری کلوستومی یا سوندگذاری داخل بطن مغزی
در این روش، جراح با ایجاد یک سوراخ کوچک در جمجمه، لوله‌ای نازک و پلاستیکی را وارد سر می‌کند. سپس مایع مغزی نخاعی از طریق این لوله خارج شده و به کاهش فشار داخل جمجمه کمک می‌کند.
عمل جراحی
جراحی برای اهداف زیر انجام می‌شود:
- برداشتن بخشی از جمجمه به منظور کاهش فشار داخل آن
- حذف یا ترمیم عامل ایجادکننده ورم، مانند تعمیر سرخرگ یا سیاهرگ آسیب‌دیده یا برداشتن تومور مغزی
چگونه از سر و مغز خود محافظت کنیم؟
هنگام دوچرخه‌سواری، موتورسواری، اسکیت یا هر ورزشی که احتمال افتادن و ضربه به سر وجود دارد، حتماً از کلاه ایمنی استفاده کنید.
هنگام سوار شدن به خودرو یا رانندگی، همیشه کمربند ایمنی خود را ببندید.
اگر فشار خون بالا یا بیماری قلبی دارید، تحت نظر پزشک اقدامات لازم برای کنترل آن را انجام دهید.
از کشیدن سیگار پرهیز کنید.
وقتی به مناطق مرتفع مانند کوه‌ها می‌روید، به بدن خود زمان بدهید تا با ارتفاع بالا سازگار شود.
کلام پایانی
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
