بیرون زدگی دیسک کمر: علت، علائم، تشخیص و درمان

بیرون زدگی دیسک کمر یکی از مشکلات رایج ستون فقرات است که باعث درد شدید و کاهش دامنه حرکتی می‌شود. این مشکل معمولاً به‌خاطر فشار یا آسیب به دیسک‌های بین مهره‌ای ایجاد شده و ممکن است به تدریج یا به دنبال یک حادثه ناگهانی رخ دهد. درد ناشی از این عارضه زندگی روزمره را مختل کرده و انجام فعالیت‌های روزمره را سخت می‌کند. در این مقاله از دکتر حسن محمدی متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات به بررسی علت‌ها، نشانه‌ها و راهکارهای درمان بیرون زدگی دیسک کمر می‌پردازیم. تا پایان مقاله همراه ما باشید.

بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟

فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک کمر نوعی آسیب به ستون فقرات است. ستون فقرات از تعدادی استخوان به نام مهره تشکیل شده که از پایه جمجمه تا دنبالچه امتداد دارد. بین مهره‌ها بالشتک‌های گردی به نام دیسک قرار دارند که باعث انعطاف و حرکت آسان ستون فقرات می‌شوند. زمانی که یکی از این دیسک‌ها دچار پارگی شود، به این حالت فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر گفته می‌شود.

ساختار دیسک کمر

دیسک‌ها بالشتک‌های انعطاف‌پذیری هستند که بین استخوان‌های ستون مهره‌ها قرار گرفته و اطراف نخاع را احاطه کرده‌اند. بیرون زدگی دیسک کمر زمانی رخ می‌دهد که لایه خارجی دیسک به نام آنولوس پاره شده یا صفحه انتهایی مهره‌ها از بدنه استخوان جدا شود و اجازه دهد ماده ژل‌مانندی به نام نوکلئوس پالپوزوس به بیرون نشت کند. این ماده می‌تواند عصب‌ها را فشار داده و منقبض کند که منجر به درد می‌شود. نوکلئوس پالپوزوس بیرون زده، حاوی پروتئین‌های التهابی است که باعث درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی می‌گردد.

بیرون زدگی دیسک کمرممکن است بر اثر بلند کردن اشیاء سنگین یا به صورت خودبه‌خودی رخ دهد. یکی از عوامل شایع آن افزایش سن است، زیرا با بالا رفتن سن، دیسک‌ها خشک شده و دیواره بیرونی آن‌ها ضعیف می‌شود. در نتیجه هسته ژلاتینی دیسک از طریق پارگی در دیواره بیرون می‌زند و درد به دلیل فشار بر عصب ایجاد می‌شود.

علت بیرون زدگی دیسک کمر

دیسک‌های کمر شامل مرکزی نرم و ژل‌مانند و لایه‌ای بیرونی و محکم شبیه به دونات ژله‌ای هستند. با گذشت زمان، این لایه بیرونی ضعیف شده و ممکن است ترک بخورد. بیرون زدگی دیسک کمر زمانی رخ می‌دهد که ماده ژله‌ای داخل دیسک از شکاف ایجاد شده خارج شده و بر اعصاب مجاور نخاع فشار وارد کند. از دلایل بروز این مشکل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش سن
• اضافه وزن یا چاقی
• انجام حرکات تکراری
• وارد آمدن فشار ناگهانی مانند بلند کردن اجسام سنگین

علائم بیرون زدگی دیسک کمر

با افزایش سن، مایع داخلی دیسک‌ها کاهش یافته و دیسک‌ها دیگر خاصیت بالشتکی نرم خود را از دست می‌دهند. این تغییر باعث جابجایی مرکز دیسک، ایجاد ترک و شکاف در ساختار آن می‌شود که در نهایت منجر به پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر می‌گردد. بیشترین موارد بیرون زدگی و پارگی دیسک معمولاً در نواحی پایینی کمر اتفاق می‌افتد. علائم بیرون زدگی دیسک شامل موارد زیر است:

• درد ناگهانی در ناحیه کمر هنگام انجام فعالیت‌های بدنی
• مشکل در حفظ تعادل
• احساس درد و خشکی در ناحیه کمر
• درد منتشر شده به باسن و ساق پا
• اسپاسم‌های عضلانی
• حس گزگز، بی‌حسی و ضعف در پاها
• بی‌اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع
• در موارد شدید، فلج در اندام‌های تحتانی

علائم دیسک کمر خفیف به چه شکلی بروز می‌کند؟

اگر بیرون زدگی دیسک کمر خفیف باشد، معمولاً علائم مشخصی ظاهر نمی‌شود، اما بعضی بیماران ممکن است دردهایی در ناحیه کمر و پاها تجربه کنند. این دردها معمولاً به صورت گزگز یا احساس سوزن سوزن شدن هستند که با نشستن طولانی یا پیاده‌روی تشدید می‌شوند. لازم است بدانید هر چقدر میزان بیرون زدگی دیسک افزایش یابد، علائم دیسک کمر نیز شدیدتر و قابل توجه‌تر خواهند شد.

علائم دیسک کمر در پاها چیست؟

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، در موارد خفیف دیسک کمر معمولاً علائمی مشاهده نمی‌شود، اما با پیشرفت بیماری، درد در نواحی پا، کشاله ران و باسن بروز می‌کند. این درد معمولاً یک طرفه بوده و اغلب با احساس بی‌حسی و سوزن سوزن شدن همراه است.

چه کسانی دچار بیرون زدگی دیسک کمر می شوند؟

افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال بیش از دیگران در معرض ابتلا به بیرون زدگی دیسک کمر قرار دارند و این مشکل در مردان تقریباً دو برابر زنان شایع‌تر است. همچنین، کسانی که مدت طولانی به صورت ثابت می‌نشینند، افراد دارای اضافه وزن و سیگاری‌ها نیز در معرض خطر بیشتری برای بیرون زدگی دیسک کمر هستند. علاوه بر این، ورزشکارانی که حرکات تکراری، خم شدن‌های مکرر و چرخش‌های سریع انجام می‌دهند، به ویژه وزنه‌برداران و افرادی که بارهای سنگین را بلند می‌کنند، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.

تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر

ابتدا پزشک با بررسی شرایط بیمار، شامل علائم و سابقه آسیب‌دیدگی، معاینه را آغاز می‌کند. سپس با ارزیابی دقیق، منبع اصلی درد را شناسایی کرده و آزمایش‌هایی برای بررسی بی‌حسی یا ضعف عضلانی انجام می‌دهد. در مرحله بعد، برای تشخیص قطعی دیسک کمر، پزشک تصویربرداری‌های لازم را تجویز می‌کند که شامل موارد زیر است:

• ام آر آی
• سی تی اسکن
• نوار عصب و عضله
• تست هدایت عصبی
• رادیوگرافی
• میلوگرام

ام آرآی

در ام آر آی، با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیوفرکانسی، تصاویر دقیق از بافت نرم ستون فقرات تهیه می‌شود. این روش تصویربرداری قادر است دیسک‌های آسیب‌دیده را نشان دهد و همچنین وجود فشار بر روی عصب، زائده‌های استخوانی، تومورهای نخاعی و آبسه‌ها را تشخیص دهد. کیفیت تصاویر MRI نسبت به رادیوگرافی بسیار بالاتر است و دید بهتری از عصب‌ها و دیسک‌ها ارائه می‌کند.

سی تی اسکن

پزشک معمولاً برای تأیید آسیب دیسک از سی تی اسکن بهره می‌برد. این روش تصویربرداری با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس انجام شده و با کمک کامپیوتر، تصاویر دوبعدی دقیقی از ستون فقرات تهیه می‌کند.

نوار عصب و عضله

نوار عصب و عضله یکی دیگر از روش‌های تشخیصی است که پزشک برای بررسی بیرون زدگی دیسک کمر به کار می‌گیرد. این آزمایش با استفاده از دستگاهی انجام می‌شود که فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. در این فرآیند، سوزن‌های ظریفی به داخل عضلات وارد شده و اطلاعات به دستگاه منتقل می‌شود تا نتایج ثبت و تحلیل گردد.

تست هدایت عصبی

تست هدایت عصبی که مشابه نوار عصب و عضله است، برای تشخیص آسیب‌های عصبی و ضعف عضلانی به کار می‌رود. این آزمایش سرعت و کیفیت انتقال سیگنال‌های الکتریکی را از یک نقطه عصب به نقطه دیگر اندازه‌گیری می‌کند. به عبارت دیگر، NCV یا تست هدایت عصبی، میزان اختلال در عملکرد عصبی ناشی از آسیب را ارزیابی می‌کند.

رادیوگرافی

در آزمایش رادیوگرافی، نحوه قرارگیری مهره‌های ستون فقرات مورد بررسی قرار می‌گیرد. این تصاویر می‌توانند تغییراتی مانند نزدیک شدن مهره‌ها به یکدیگر، نشانه‌های آرتریت، وجود خارهای استخوانی یا شکستگی‌ها را نشان دهند. اما لازم است بدانید که رادیوگرافی به تنهایی برای تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر کافی نیست و معمولا باید همراه با سایر روش‌های تشخیصی استفاده شود.

میلوگرام

میلوگرام یک روش تصویربرداری است که برای بررسی مشکلات کانال نخاعی استفاده می‌شود. در این فرآیند، ماده رنگی (کنتراست) به داخل ستون فقرات تزریق می‌شود تا در تصاویر اشعه ایکس بهتر دیده شود. این ماده رنگی باعث می‌شود که نخاع، فضای زیر عنکبوتیه و سایر ساختارهای اطراف با وضوح بیشتری نسبت به اشعه ایکس معمولی قابل مشاهده باشند و رادیولوژیست بتواند تشخیص دقیق‌تری بدهد.

درمان بیرون زدگی دیسک کمر

معاینه بالینی دقیق معمولاً برای تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر کافی است، اما انجام MRI به تأیید تشخیص کمک قابل‌توجهی می‌کند. همچنین، تست نوار عصب و عضله می‌تواند دقت تشخیص را افزایش دهد. بسته به شدت علائم، روش‌های درمانی متنوعی از جمله فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، داروهای شل‌کننده عضلات، داروهای ضد درد و ضد التهاب، تزریق کورتون در محل بیرون زدگی دیسک کمر و در موارد شدید، جراحی به کار گرفته می‌شوند.

بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به بیرون زدگی دیسک کمر بدون نیاز به جراحی بهبود می‌یابند. معمولاً پزشکان ابتدا چند هفته درمان‌های غیرجراحی را انجام می‌دهند و در صورتی که درد بیمار برطرف نشود یا وضعیت بهبود نیابد، جراحی را به عنوان گزینه درمانی لازم مطرح می‌کنند.

خود مراقبتی

در مواردی که نیازی به درمان‌های پزشکی فوری نیست، با رعایت توصیه‌های پزشک و مراقبت‌های مناسب می‌توانید بیرون زدگی دیسک را کنترل کنید. اقدامات پیشنهادی شامل موارد زیر است:

• استراحت کافی: فشار زیاد به دیسک می‌تواند شرایط را تشدید کند. استراحت مناسب و قرار گرفتن در وضعیت‌های صحیح هنگام استراحت، فشار روی دیسک را کاهش داده و به بهبود آن کمک می‌کند و همچنین از بازگشت بیماری پیشگیری می‌کند.
• کمپرس سرد: برای کاهش تورم و التهاب محل آسیب دیده، استفاده از کمپرس سرد مفید است. میزان و دفعات استفاده از کمپرس سرد را باید با پزشک خود هماهنگ کنید.
• کمپرس گرم: گرما باعث شل شدن عضلات منقبض و کاهش درد می‌شود و جریان خون را افزایش می‌دهد تا اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به دیسک آسیب دیده برسد. مدت زمان و نحوه استفاده از کمپرس گرم را نیز با پزشک خود در میان بگذارید.

درمان دارویی

درمان دارویی معمولاً شامل استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و سلکسیب است که به کاهش التهاب و تسکین درد کمک می‌کنند. استامینوفن نیز برای کاهش درد کاربرد دارد، اما به دلیل نداشتن خاصیت ضدالتهابی و احتمال ایجاد مشکلاتی مانند زخم معده و آسیب به کلیه و کبد، کمتر توصیه می‌شود. برای رفع گرفتگی‌های عضلانی، داروهای شل‌کننده عضله مانند متاکاربامول، کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین تجویز می‌شوند.

استروئیدها نیز به منظور کاهش تورم و التهاب تجویز می‌شوند و معمولاً به صورت دوره کوتاه پنج روزه با دوز کاهش‌یابنده مصرف می‌گردند. این داروها باعث تسکین سریع درد می‌شوند. علاوه بر این، تزریق استروئید به محل التهاب می‌تواند در کاهش ورم و فشار روی عصب موثر باشد، هرچند اثر این روش موقتی است و ممکن است نیاز به تکرار تزریق باشد.

بیشتر بدانید:

جراحی آندوسکوپیک دیسک کمر: روش‌ها، مزایا و سوالات متداول

طب فیزیکی

طب فیزیکی نقش بسزایی در بهبود بیرون زدگی دیسک ایفا می‌کند. درمان‌های غیر فعال مانند ماساژ عمیق بافت‌ها، گرما و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (مثل دستگاه TENS) و هیدروتراپی (آب درمانی) از روش‌های رایج طب فیزیکی هستند که باعث کاهش تنش عضلانی و تسکین درد می‌شوند. این روش‌ها هم می‌توانند به‌عنوان درمان اصلی و هم به‌عنوان مکمل در کنار مصرف داروها و سایر روش‌های درمانی مورد استفاده قرار گیرند.

طب سوزنی

طب سوزنی با تحریک بدن برای تولید اندورفین، که مسکن طبیعی بدن محسوب می‌شود، به کاهش درد کمک می‌کند. این روش درمانی نقاط خاصی را هدف قرار می‌دهد که روی مریدین‌ها (مسیرهای عصبی) مرتبط با نواحی آسیب‌دیده در اثر بیرون زدگی دیسک قرار دارند. با افزایش جریان خون در این مناطق، فرایند بهبود تسریع می‌شود.

تزریق PRP برای درمان دیسک

درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) یک روش کاملاً طبیعی برای ترمیم مفاصل آسیب‌دیده محسوب می‌شود. در این فرآیند، ابتدا مقدار کمی خون از بیمار گرفته شده و با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ پلاکت‌ها غلیظ می‌شوند. سپس این پلاسمای غنی شده به ناحیه آسیب‌دیده تزریق می‌شود تا روند بهبودی و بازسازی بافت‌ها تسریع شود.

ورزش کردن

ورزش نقش مهمی در درمان بیرون زدگی دیسک کمر دارد و نباید آن را نادیده گرفت. معمولا انجام تمرینات کششی به عنوان مؤثرترین نوع ورزش برای بهبود این مشکل شناخته می‌شود. البته باید دقت کنید که همه تمرینات ورزشی مناسب نیستند و برخی حرکات ممکن است وضعیت دیسک را بدتر کنند، بنابراین از انجام ورزش‌های مضر باید اجتناب شود.

عوارض درمان نکردن بیرون زدگی دیسک کمر

در انتهای کانال نخاعی، رشته‌هایی از اعصاب به شکل دم اسب وجود دارند که به آن‌ها کودااکوئینا گفته می‌شود. این اعصاب مسئول انتقال تحریکات ارادی و غیرارادی به نخاع هستند. اگر این رشته‌های عصبی تحت فشار ناشی از بیرون زدگی دیسک قرار بگیرند، ممکن است در انتقال پیام دچار اختلال شوند. به همین دلیل درمان سریع بیرون زدگی دیسک کمر بسیار اهمیت دارد، زیرا در صورت تأخیر ممکن است فرد دچار فلج شود و توانایی حرکت خود را از دست بدهد.

کلام پایانی

بیرون زدگی دیسک کمر که در میان مردم به‌عنوان دیسک کمر شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های شایع است و در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد. عوامل اصلی بروز این مشکل شامل افزایش سن، انجام ورزش‌های پرشی و پرتحرک، بلند کردن اجسام سنگین و موارد مشابه هستند. تشخیص این بیماری معمولاً با معاینه فیزیکی آغاز شده و سپس با استفاده از روش‌های تصویربرداری تکمیل می‌شود. در موارد خفیف و جزئی، درمان‌های غیرجراحی معمولاً کافی است، اما اگر این روش‌ها پاسخگو نباشند، پزشک جراحی را به‌عنوان گزینه درمانی مطرح می‌کند.

من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه‌ بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.

در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.

در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.

برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.

اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.