تومور مغزیجراح مغز و اعصاب

کیست آراکنوئید چیست؟ علت، علائم

کیست آراکنوئید نوعی کیسه حاوی مایع مغزی نخاعی است که بین مغز یا نخاع و غشای آراکنوئید (یکی از سه لایه محافظ مغز و نخاع) تشکیل می‌شود. این کیست‌ها روی غشای آراکنوئید ایجاد شده و در فضای بین آن و لایه سخت‌شامه گسترش می‌یابند.

کیست‌های آراکنوئیدی از رایج‌ترین انواع کیست‌های مغزی به شمار می‌روند. اغلب این کیست‌ها مادرزادی هستند و ممکن است از بدو تولد (کیست آراکنوئید اولیه) وجود داشته باشند. در برخی موارد نیز ضربه یا آسیب به سر می‌تواند باعث شکل‌گیری نوع ثانویه این کیست‌ها شود.

برخلاف تومورهای مغزی، کیست‌های آراکنوئید توده نیستند، بلکه کیسه‌هایی پر از مایع هستند. اغلب این کیست‌ها پایدار باقی مانده و نیازی به درمان ندارند. تشخیص آن‌ها معمولاً با تصویربرداری پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن (CT) یا ام‌آر‌آی (MRI) صورت می‌گیرد.

در مواردی که کیست باعث فشار یا علائم عصبی شود، درمان‌هایی مانند جراحی برای تخلیه مایع یا قرار دادن شانت (لوله تخلیه) ممکن است مورد نیاز باشد. تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران همراه ما باشید.

کیست آرکنوئید چیست ؟

کیست آراکنوئید از انواع شایع کیست‌های مغزی است که به‌صورت مادرزادی از بدو تولد در بدن وجود دارد و به آن کیست آراکنوئید اولیه نیز گفته می‌شود. این کیست، کیسه‌ای پر از مایع است که روی غشای آراکنوئید، یکی از سه لایه پوشاننده مغز و نخاع (نرم‌شامه، آراکنوئید و سخت‌شامه) تشکیل می‌شود. کیست آراکنوئید در فضای بین غشای آراکنوئید و سخت‌شامه گسترش می‌یابد. شایع‌ترین محل‌های تشکیل آن شامل حفره میانی جمجمه در نزدیکی لوب تمپورال، ناحیه سوپراسلار نزدیک بطن سوم، و حفره خلفی شامل مخچه، پل مغزی و بصل‌النخاع است. این کیست ممکن است بزرگ شده و در موارد شدید باعث تغییر شکل جمجمه و جابه‌جایی لوب‌های مغز شود.

آسیب یا ضربه به سر می‌تواند در ایجاد این کیست‌ها نقش داشته باشد. این کیست‌ها از مایع تشکیل شده و تومور مغزی محسوب نمی‌شوند. علت تشکیل آن‌ها جدا شدن غشای آراکنوئید از سه لایه بافتی محافظ مغز و نخاع است. این کیست‌ها معمولاً پایدار بوده و نیاز به درمان ندارند. شیوع آن در مردان حدود چهار برابر بیشتر از زنان است.

علائم کیست آراکنوئید

برخی از کیست آراکنوئید ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند، اما برخی دیگر با وارد کردن فشار به مغز می‌توانند باعث بروز علائم شوند. بسته به اندازه و محل قرارگیری کیست، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تشنج
• سردرد
• سرگیجه
• اختلالات روانی
• اختلال در رشد
• تهوع و استفراغ
• عقب‌ماندگی ذهنی
• اختلالات بینایی و شنوایی
• بی‌حالی یا خستگی مفرط
• مشکلات تعادل و راه رفتن
• حرکات غیرارادی سر یا تغییر وضعیت آن
• وجود توده یا برآمدگی قابل مشاهده در سر یا ستون فقرات
• هیدروسفالی ناشی از اختلال در گردش طبیعی مایع مغزی نخاعی
• مشکلات غدد درون‌ریز یا هورمونی مانند بلوغ زودرس

علائم کیست در ستون فقرات

• کمردرد
• انحراف ستون فقرات (اسکولیوز)
• بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
• اسپاسم عضلانی و ضعف عضلات
• بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها

علت ایجاد کیست آراکنوئید

کیست‌های آراکنوئید معمولاً در نتیجه رشد غیرطبیعی مغز و نخاع جنین در دوران بارداری ایجاد می‌شوند. اگرچه علت دقیق این رشد غیرطبیعی مشخص نیست، اما باور عمومی بر آن است که زمینه ارثی و عوامل ژنتیکی نقش پررنگی در بروز این کیست‌ها دارند. در برخی موارد نیز کیست‌ها به دلایل غیرمادرزادی و تحت تأثیر عوامل مختلفی ظاهر می‌شوند. این نوع کیست‌ها بیشتر در کودکان دیده می‌شوند. از جمله علل احتمالی ایجاد کیست آراکنوئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مننژیت
• تومورهای مغزی
• ضربه یا آسیب به سر (تروما)
• عوارض ناشی از جراحی مغز یا نخاع

تشخیص کیست آراکنوئید

تشخیص معمولاً بر اساس بررسی کامل سابقه پزشکی بیمار، معاینه بالینی دقیق و انجام آزمایش‌های تخصصی، به‌ویژه تصویربرداری‌های پیشرفته مانند سی‌تی‌اسکن (CT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) صورت می‌گیرد. این تصاویر به جراح مغز کمک می‌کنند تا محل، اندازه و ویژگی‌های کیست را به‌دقت شناسایی کرده و مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کند.

درمان کیست آراکنوئید

اغلب کیست آراکنوئید به‌صورت تصادفی و در جریان تصویربرداری‌های دیگر تشخیص داده می‌شوند و معمولاً اندازه آن‌ها تغییری نمی‌کند. به همین دلیل، در بیشتر موارد پزشکان درمان محافظه‌کارانه و پیگیری منظم را توصیه می‌کنند. اگر کیست بدون علامت باشد، نیازی به درمان ندارد و تنها کافی است بیمار به‌صورت دوره‌ای تحت نظر باشد. در صورت بروز علائم، ارزیابی دقیق‌تری انجام می‌شود و تصمیم‌گیری درباره درمان بر اساس شدت علائم، اندازه و محل قرارگیری کیست صورت می‌گیرد.

در مواردی که درمان لازم باشد، معمولاً هدف از درمان، کاهش فشار با تخلیه مایع داخل کیست است. این کار می‌تواند از طریق جراحی یا شانت‌گذاری انجام شود. اگر کیست کوچک باشد، علائمی ایجاد نکند و بافت اطراف آن فشرده نشده باشد، برخی پزشکان ترجیح می‌دهند آن را دست‌نخورده باقی بگذارند.

در گذشته، رایج‌ترین روش درمانی قرار دادن شانت در کیست برای تخلیه مایع بود، اما امروزه با پیشرفت روش‌های میکروسرجری و استفاده از ابزارهای آندوسکوپی، جراحان اغلب اقدام به باز کردن یا برداشتن دیواره کیست می‌کنند تا مایع آن به گردش طبیعی مایع مغزی-نخاعی وارد شود.

شانت‌گذاری یکی از روش‌های ساده جراحی است که طی آن یک لوله دائمی درون کیست قرار داده می‌شود تا مایع را تخلیه کرده و به ناحیه‌ای از بدن که توانایی جذب آن را دارد منتقل کند. با این حال، زندگی با شانت ممکن است با عوارضی مانند انسداد، عفونت یا وابستگی به شانت همراه باشد.

روش‌های درمانی ممکن عبارتند از:

سوراخ کردن با مته

این روش یکی از گزینه‌های ساده، سریع و کم‌تهاجمی برای درمان کیست آراکنوئید به شمار می‌رود. با این حال، احتمال بازگشت و عود کیست پس از انجام آن وجود دارد.

کرانیوتومی

در این روش، دیواره کیست برداشته می‌شود تا ارتباط آن با مایع مغزی-نخاعی برقرار شود. کرانیوتومی یک روش تهاجمی محسوب می‌شود که در آن پزشک از طریق جراحی باز به‌طور مستقیم به کیست دسترسی پیدا می‌کند.

عمل جراحی کم تهاجمی اندوسکوپی

امروزه روش‌های کم‌تهاجمی جراحی مغز و جمجمه که بر پایه تکنیک‌های آندوسکوپی هستند، جایگزین روش‌های تهاجمی سنتی شده‌اند. این روش‌ها زمان جراحی کوتاه‌تری دارند، عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کنند و دوره نقاهت و بهبودی پس از عمل نیز سریع‌تر است. نوع درمان بسته به اندازه و محل کیست‌های آراکنوئید متفاوت است. جراحی آندوسکوپیک قادر است کیست‌های داخل مغز را به صورت دقیق و سریع تخلیه کند.

شنت گذاری

شانت‌گذاری یکی از ساده‌ترین روش‌های جراحی برای درمان کیست آراکنوئید است که در آن جراح مغز و اعصاب با استفاده از یک سوزن، مایع داخل کیست را تخلیه می‌کند.

نکته: در برخی موارد، امکان برداشتن کامل کیست‌های آراکنوئید از طریق جراحی وجود ندارد. در این شرایط، تخلیه مایع کیست از طریق روزنه‌گذاری یا شانت‌گذاری انجام می‌شود.

من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه‌ بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.

در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.

در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.

برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.

اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.