شانت مغزی چیست
شانت مغزی یک لوله یا مسیر ویژه برای هدایت مایعات مغزی است که ممکن است به صورت مادرزادی در برخی افراد وجود داشته باشد یا در اثر زخم یا عفونت ایجاد شود. انواع مختلفی از شانت مغزی وجود دارد که با تشخیص و تصمیم پزشک در بدن بیمار تعبیه می‌شوند.
شانت مغزی در بیماری‌هایی استفاده می‌شود که باعث افزایش فشار داخل مغز می‌شوند. برای مثال در هیدروسفالی، مایع نخاعی که معمولاً مغز را از آسیب محافظت می‌کند، در مغز تجمع یافته و فشار اضافی ایجاد می‌کند. شانت که زیر پوست و پشت گوش قرار می‌گیرد، مایعات اضافی را به بخش‌هایی از بدن منتقل می‌کند که قابلیت جذب آن‌ها را دارند و به این ترتیب فشار مغز کاهش می‌یابد. تا پایان این مقاله از از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران همراه ما باشید.
ساختار شانت مغزی
شانت از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- یک لوله کوتاه و نازک از جنس سیلیکون
- یک لوله بلند از جنس سیلیکون
- یک شیر یک‌طرفه همراه با مخزن
شیری که در ساختار شانت قرار دارد، بین لوله کوتاه و لوله بلند تعبیه شده و جریان مایع نخاعی را از یک بخش به بخش دیگر کنترل می‌کند.
بیماری هیدروسفالی
هیدروسفالی یکی از بیماری‌های مغزی است که در نتیجه تجمع مایع نخاعی و افزایش فشار داخل مغز ایجاد می‌شود و منجر به تورم مغز می‌گردد. این بیماری بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و ممکن است از دوران جنینی به دلیل عفونت‌های دوران بارداری یا ضربه به سر جنین شکل گیرد.
افزایش حجم مایع نخاعی می‌تواند باعث بروز علائمی مانند:
- عدم تعادل و مشکلات حرکتی
- سرگیجه و خواب‌آلودگی
- از دست دادن کنترل ادرار
- اختلال در درک محیط و رفتار دیگران
هیدروسفالی ممکن است در مراحل اولیه علائم مشخصی نداشته باشد، اما در صورت تأخیر در درمان، می‌تواند منجر به بروز عوارض جدی مغزی شود.
درمان بیماری هیدروسفالی با شانت گذاری مغزی
به گفته دکتر حسن محمدی، یکی از موثرترین روش‌های درمان هیدروسفالی امروزه استفاده از شانت برای تخلیه مایع اضافی مغز است، که با این کار فشار وارد بر مغز کاهش می‌یابد. جراحی شانت‌گذاری مغزی معمولاً به صورت میکروسکوپیک یا آندوسکوپیک انجام می‌شود.
انواع شانت
شانت‌ها انواع گوناگونی دارند که تفاوت آن‌ها در محل قرارگیری و روش جذب مایع مغزی نخاعی است. جراح مغز و اعصاب با توجه به معاینات و تشخیص‌های پزشکی، مناسب‌ترین نوع شانت را برای هر بیمار تعیین می‌کند.
شانت مغزی شکمی
در این نوع شانت که رایج‌ترین مدل آن است، یک کاتتر درون مغز قرار می‌گیرد و لوله دیگر از طریق قفسه سینه به شکم متصل می‌شود. هر زمان که فشار مایع نخاعی در مغز افزایش یابد، این مایع اضافی از طریق شانت به شکم منتقل شده و جذب می‌شود.
شانت قلبی عروقی
در شانت قلبی، یک سر لوله در بطن مغز قرار می‌گیرد و سر دیگر آن به سرخرگ قلب متصل می‌شود. در صورتی که فشار مایع نخاعی در مغز افزایش یابد، این مایع از طریق شانت به سرخرگ قلب منتقل شده و وارد جریان خون می‌شود تا جذب گردد.
شانت کمری
در این نوع شانت، یک سر لوله در ناحیه بین مهره‌های کمر قرار می‌گیرد و سر دیگر آن به شکم متصل است. زمانی که حجم مایع نخاعی در ستون فقرات افزایش یابد، مقدار اضافی آن از طریق شانت به شکم منتقل شده و جذب می‌شود.
عوارض جراحی شانت گذاری مغزی
جراحی شانت‌گذاری از جراحی‌های کم‌خطر است و عوارض آن عمدتاً به مشکلات مکانیکی شانت محدود می‌شود:
- احتمال نشت لوله کارگذاری شده
- احتمال انسداد یا گرفتگی لوله
- احتمال جابه‌جایی لوله شانت
- احتمال وقفه در انتقال مایع مغزی به دیگر بخش‌های بدن
- تورم مغز
- احتمال خونریزی مغزی
- احتمال التهاب و عفونت مغزی
دوران پس از جراحی
پس از جراحی شانت مغزی، بیمار باید موارد زیر را رعایت کند:
- بدون اجازه پزشک، رانندگی نکند.
- از انجام ورزش‌های سنگین خودداری کند.
- شنا نکند.
- تمرینات کششی سبک را به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انجام دهد.
- برای سفر از هواپیما استفاده کند.
مراقبت های بعد از جراحی شانت مغزی
مصرف داروهای مسکن
در صورتی که بیمار پس از جراحی با درد شدید مواجه شد، می‌تواند از مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کند. بروز درد پس از این جراحی طبیعی است و ممکن است باعث ناراحتی بیمار شود، بنابراین پزشک برای کنترل درد مسکن مناسب تجویز می‌کند.
محافظت از زخم در برابر عفونت
پس از جراحی، داشتن زخم در سر طبیعی است. برای جلوگیری از عفونت، بهتر است بیمار تا بهبود نسبی زخم از استحمام خودداری کند و استفاده از استخر و جکوزی نیز ممنوع است.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد شدید که با مسکن بهبود نمی‌یابد
- عدم تعادل یا سرگیجه مداوم
- تب بالا
- تهوع و استفراغ
- درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- مشکلات بینایی مانند دوبینی یا تاری دید
- خستگی مداوم و خواب‌آلودگی
- عفونت در محل زخم جراحی
- تشنج بدون سابقه قبلی
- کاهش سطح هوشیاری
دوران پس از بهبودی تقریبی
پس از بهبودی نسبی از جراحی شانت‌گذاری، موارد زیر را رعایت کنید:
- از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید
- ورزش‌های سنگین و سخت انجام ندهید
- از رانندگی پرهیز کنید
- تا زمان اجازه پزشک، از روابط جنسی خودداری کنید
- از شنا و استفاده از سونا و جکوزی پرهیز کنید
- به محل زخم و بخیه دست نزنید و پانسمان را بدون دستور پزشک تعویض نکنید
- فعالیت‌های روزمره را به آرامی و با احتیاط انجام دهید
آیا شنت مغزی دائمی است؟
شانت مغزی روشی درمانی برای برخی مشکلات مغزی مانند هیدروسفالی، خونریزی مغزی و تشنج‌های ناشی از صرع است. در این روش، لوله‌ای به نام شانت در مغز قرار داده می‌شود تا فشار مایع مغزی کاهش یافته و علائم بیماری بهبود یابد. با این حال، ممکن است در صورت پیشرفت بیماری یا کاهش عملکرد شانت، نیاز به تعویض آن وجود داشته باشد. همچنین احتمال بروز عفونت یا سایر عوارض نیز وجود دارد. بنابراین، شانت مغزی درمانی دائمی نیست و نیازمند مراقبت و پیگیری پزشکی مداوم است.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
