سندروم طناب مرکزی چیست؟
سندروم طناب مرکزی (CCS) به آسیب ناکامل طناب نخاعی در ناحیه گردن گفته میشود که باعث ضعف حرکتی بیشتر در اندام‌های فوقانی نسبت به اندام‌های تحتانی می‌گردد. این آسیب معمولاً ناشی از بازشدگی بیش از حد زوائد استخوانی (اسپرز) یا رشد غیرطبیعی استخوان است، بدون آنکه مهره‌ها دچار آسیب شوند.
این سندروم به‌دنبال ضایعات ناشی از هیپراکستنشن گردن ایجاد میشود و ممکن است با مشکلات مادرزادی یا تنگی دژنراتیو کانال نخاع همراه باشد، که منجر به افزایش فشار، ادم و خونریزی در منطقه آسیب‌دیده می‌گردد. تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران،همراه ما باشید.
سندروم طناب مرکزی
سندروم طناب مرکزی یا Central Cord Syndrome نوعی اختلال است که به دنبال آسیب به طناب نخاعی در ناحیه گردن رخ می‌دهد. این اختلال باعث ضعف حرکتی گسترده میشود که در اندام‌های فوقانی بیشتر از اندام‌های تحتانی دیده میشود. معمولاً این آسیب ناشی از رشد غیرطبیعی استخوان‌ها است و به ستون فقرات آسیبی وارد نمی‌کند.
انواع آسیب وارده بر طناب نخاعی
آسیب‌های نخاعی کامل (Complete)
در آسیب نخاعی کامل (Complete)، ارتباط بین نخاع و مغز به طور کامل قطع میشود و فرد عملکرد حسی و حرکتی خود را به طور کامل از دست می‌دهد. این نوع آسیب ممکن است ناشی از قطع عرضی نخاع، کشش طولی طناب نخاعی، آسیب‌های عروقی یا فشار شدید بر نخاع باشد. احتمال بهبودی کامل در این حالت بسیار کم است.
آسیب‌های نخاعی ناکامل (Incomplete)
آسیب‌های نخاعی ناکامل (Incomplete) زمانی رخ می‌دهد که فرد بخشی از عملکرد حسی و حرکتی خود را از دست می‌دهد، اما امکان بازگشت و بهبود عملکرد وجود دارد.
مکانیسم و علت آسیب دیدگی
سندروم طناب مرکزی یا Central Cord Syndrome معمولاً در بیمارانی رخ می‌دهد که دچار آسیب‌های کششی یا بازشدگی بیش از حد شده‌اند، به‌طوری که طناب نخاعی بین زوائد استخوانی اسپوندیلوز قدامی گردنی و رباط پشتی کانال نخاعی (رباط زرد یا فلاوم) فشرده و باریک میشود. رباط زرد یک رباط محکم است که تیغه‌ها یا لامیناهای مهره‌های مجاور ستون فقرات را به هم متصل می‌کند و از طناب نخاعی و ساختارهای عصبی محافظت کرده و ثبات ستون فقرات را حفظ می‌کند تا حرکت بیش از حد بین مهره‌ها اتفاق نیفتد.
آسیب ناشی از فشار همزمان از جلو و عقب روی نخاع است که باعث ادم، خونریزی یا ایسکمی (کم‌خونی موضعی) در ناحیه مرکزی طناب نخاعی میشود. بیشتر آسیب‌ها در بخش میانی تا پایینی طناب نخاعی گردن رخ می‌دهند. به دلیل ساختار لایه‌ای راه هرمی یا قشری نخاعی (Corticospinal Tract) که فیبرهای عصبی میانه مربوط به بازو و فیبرهای جانبی مربوط به پا هستند، اندام‌های فوقانی نسبت به اندام‌های تحتانی بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و این امر باعث اختلال حرکتی بیشتر در بازوها میشود.
علائم بیماری سندروم طناب مرکزی
کاهش قدرت حرکتی در اندام‌های فوقانی و آسیب کمتر در اندام‌های تحتانی
اختلال حسی در نواحی پایین‌تر از محل آسیب
اختلالات مثانه‌ای مانند بی‌اختیاری ادرار
دلایل ایجاد سندروم طناب مرکزی
علت ایجاد سندروم طناب مرکزی به دو دسته تقسیم میشود:
آسیب های ضربه ای
اکثر آسیب‌های وارد شده به طناب نخاعی از نوع ضربه‌ای هستند که باعث ضایعه و آسیب نخاع می‌شوند. این آسیب‌ها معمولاً به دنبال تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع، حرکات ورزشی شدید و موارد مشابه رخ می‌دهند و می‌توانند منجر به موارد زیر شوند:
- جا به جایی یا شکستگی در ناحیه ستون فقرات (گاهی هر دو به‌طور همزمان)
- آسیب‌های عروقی ناشی از ضربه
- مشکلات دیسک بین‌مهره‌ای
- زخم‌های شدید
آسیب های غیر ضربه ای
اکثر آسیب‌های طناب نخاعی ناشی از ضربه هستند، اما نوع دیگری نیز وجود دارد که به دلیل سندروم طناب مرکزی ایجاد میشود. این آسیب‌ها شامل موارد زیر است:
- عفونت‌های مختلف
- تنگی کانال نخاعی
- مشکلات عروقی
- جابه‌جایی مهره‌ها
- فتق دیسک بین‌مهره‌ای
- تومورهای ستون فقرات
- آرتروز شدید ستون فقرات
- بیماری‌هایی مانند اسپینابیفیدا، میلیت عرضی، سیرنگومیلی، آمیوتروفیک لترال اسکلروز، و مولتیپل اسکلروزیس
وقوع بیماری در چه افرادی شایع است؟
این سندروم معمولاً در افراد بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد و ناشی از کشیدگی بیش از حد مهره‌های گردنی است. با این حال، سندروم طناب مرکزی ممکن است در هر سنی دیده شود.
این بیماری حتی در ورزشکاران به دلیل آسیب‌های ناشی از کشیدگی مهره‌های گردن نیز ایجاد میشود.
علاوه بر این، پارگی دیسک که باعث فشردگی قسمت قدامی طناب نخاعی میشود، در زنان بیشتر شایع است.
تشخیص بیماری سندروم طناب مرکزی
ابتدا سوابق پزشکی فرد به دقت بررسی شده و معاینه عصبی کامل انجام میشود. سپس MRI و سی‌تی اسکن از مهره‌های گردنی و همچنین رادیوگرافی (اشعه ایکس) گردن برای ارزیابی استحکام و ثبات ستون فقرات انجام می‌گردد. تشخیص سندروم طناب مرکزی از طریق روش‌های زیر ممکن است:
تصویربرداری MRI: این روش تشخیصی با استفاده از میدان مغناطیسی، تصاویر سه‌بعدی دقیقی از ساختارهای بدن فراهم می‌کند و می‌تواند فشردگی طناب نخاعی ناشی از استخوان، دیسک یا هماتوم را نشان دهد.
سی‌تی اسکن (CT یا CAT): این نوع تصویربرداری با اشعه ایکس انجام شده و شکل، اندازه کانال نخاعی و ساختارهای اطراف آن را به تصویر می‌کشد.
رادیوگرافی (اشعه ایکس): از ساختار مهره‌ها و وضعیت کلی مفاصل عکس‌برداری میشود که می‌تواند شکستگی‌ها و دررفتگی‌های ستون فقرات را نشان دهد.
درمان جراحی سندروم طناب مرکزی
معمولاً جراحی تنها در صورتی لازم میشود که فشردگی طناب نخاعی بسیار شدید باشد. پیش از ظهور روش‌های پیشرفته تصویربرداری مانند MRI و سی‌تی اسکن، جراحی به دلیل خطر آسیب بیشتر به طناب نخاعی و تشدید نقص‌های عصبی، اقدامی پرخطر و نامطلوب محسوب می‌شد. اما امروزه با کمک تکنولوژی‌های دقیق تصویربرداری، می‌توان بیماران مبتلا به فشردگی طناب نخاعی ناشی از فتق دیسک بین مهره‌ای یا سایر آسیب‌ها را به سرعت شناسایی و با جراحی، فشار وارد بر نخاع را برطرف کرد.
در برخی موارد که بیماری با برجستگی استخوانی جلوی ستون فقرات و تنگی کانال نخاعی به دلیل ضخیم شدن لیگامان‌ها همراه است، معمولاً جراحی اضطراری انجام نمی‌شود تا بیمار به بهترین حد ممکن بهبود یابد. پس از این دوره، با ارزیابی مجدد وضعیت و با توجه به علت اصلی بیماری، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. اگر پس از بهبودی اولیه ضعف حرکتی قابل توجه، کاهش عملکرد عصبی یا بی‌ثباتی ستون فقرات مشاهده شود، مداخله جراحی به عنوان گزینه درمانی مطرح خواهد شد.
درمان غیر جراحی
درمان غیرجراحی شامل موارد زیر است:
- بی‌حرکت نگه داشتن گردن: استفاده از بریس‌ها و پروتزهای گردن برای ثابت نگه داشتن گردن و جلوگیری از آسیب بیشتر به طناب نخاعی.
- مصرف استروئیدها: در صورت عدم وجود ممنوعیت دارویی، پزشک ممکن است از داروهای استروئیدی برای کاهش التهاب و درمان بیماری استفاده کند.
- توانبخشی و بازتوانی: برنامه‌های توانبخشی شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی است که بر اساس نظر پزشک برای بهبود عملکرد و کاهش عوارض سندروم طناب مرکزی تجویز میشود.
کلام آخر
بسیاری از بیماران مبتلا به سندروم طناب مرکزی بهبود عملکرد حرکتی را به صورت خودبه‌خودی تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در ۶ هفته اول پس از آسیب بهبودی قابل توجهی خواهند داشت.
اگر دلیل اصلی بیماری، ورم (ادم) باشد، احتمال بهبود سریع پس از مرحله اولیه فلج کامل یا جزئی وجود دارد. معمولاً حرکت پاها ابتدا به حالت طبیعی بازمی‌گردد، سپس کنترل مثانه و در نهایت عملکرد بازوها بهبود می‌یابد. مهارت و چابکی دست و انگشتان نیز در آخر بهبود پیدا می‌کند.
اما اگر ضایعه مرکزی ناشی از خونریزی یا کم‌خونی موضعی (ایسکمی) باشد، احتمال بهبود بسیار کم است و پیش‌آگهی بیماری معمولاً بدتر خواهد بود.
در بیماران جوان، پیش‌آگهی این سندروم مثبت است و بیشتر آن‌ها در مدت زمان کوتاهی توانایی حرکت و انجام فعالیت‌های روزمره خود را بازیابی می‌کنند. اما در افراد مسن، چه با درمان جراحی و چه بدون آن، نتیجه درمان معمولاً رضایت‌بخش نیست.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
