تومور مغزی کاذب یا سودوتومور سربری چیست؟
برخی مشکلات سیستم عصبی علائم نگران‌کننده‌ای دارند و تشخیص آنها دشوار است. به گفته دکتر حسن محمدی متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، سودوتومور سروری یا همان تومور مغزی کاذب یکی از شایع‌ترین این اختلالات است که در این مقاله به‌طور جامع بررسی می‌شود.
مایع مغزی نخاعی (CSF) که مغز و نخاع را احاطه کرده، نقش تغذیه و محافظت از این ساختارهای حساس را بر عهده دارد و همچنین آلودگی‌های خطرناک سیستم عصبی را حذف می‌کند.
تومور مغزی کاذب یا سودوتومور سربری چیست؟
این مایع به طور طبیعی پس از گردش در سیستم عصبی، از طریق رگ‌های خونی جذب می‌شود. اما در صورتی که تولید آن افزایش یابد یا جذب کافی صورت نگیرد، تجمع مایع باعث افزایش فشار در فضای بسته جمجمه می‌شود. این فشار می‌تواند علائمی شبیه تومور مغزی، مانند سردردهای شدید و اختلالات بینایی، ایجاد کند.
اگرچه سودوتومور سروری با تتومور مغزی کاذب تفاوت دارد، تشخیص و درمان به موقع آن اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت عدم درمان ممکن است مشکلات دائمی از جمله از دست دادن بینایی به دنبال داشته باشد.
سودوتومور سربری یا تومور مغزی کاذب چیست ؟
تومور مغزی کاذب یا سودوتومور سربری به افزایش فشار داخل جمجمه به شکل خوش‌خیم گفته می‌شود. این فشار بالا باعث سردرد و تورم می‌شود، اما در تصاویر CT اسکن و MRI هیچ توده‌ای مشاهده نمی‌شود و مایع مغزی نخاعی (CSF) نیز طبیعی است. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما جدیدترین نظریه‌ها احتمال انسداد عملکردی در جریان خروج خون از سینوس‌های وریدی مغز را مطرح می‌کنند.
این بیماری بیشتر در زنان بین ۴۰ تا ۵۰ سال شایع است و فشار داخل جمجمه بالا می‌رود بدون اینکه تومور یا هیدروسفالی در مغز وجود داشته باشد، به همین دلیل به آن تومور مغزی کاذب می‌گویند. اختلال در تخلیه خون وریدی به دلیل تنگی در سیستم وریدی مغز عامل اصلی این مشکل است.
تومور کاذب در زنان بیشتر دیده می‌شود و اغلب بیماران، زنان جوان و دارای اضافه وزن هستند که معمولاً اختلالات قاعدگی نیز دارند. البته این بیماری در کودکان و نوجوانان هم ممکن است بروز کند.
علائم تومور مغزی کاذب
اولین گام آشنایی کامل با علائم بیماری است تا بتوانید به موقع برای تشخیص و درمان اقدام کنید. شایع‌ترین نشانه‌های تومور کاذب مغزی شامل سردرد و تاری دید هستند. علاوه بر این، ممکن است علائم زیر نیز بروز کند:
- تغییرات بینایی مانند دوبینی یا کاهش دید
- سرگیجه، تهوع یا استفراغ
- احساس سفتی در گردن
- شنیدن صدای زنگ یا وزوز مداوم در گوش
- فراموشی یا حالات افسردگی
از آنجایی که فعالیت بدنی و ورزش ممکن است فشار داخل جمجمه را افزایش دهد، علائم ذکر شده در هنگام فعالیت جسمانی تشدید می‌شوند. همچنین، علائمتومور مغزی کاذب می‌تواند مشابه بسیاری از اختلالات مغزی دیگر باشد، بنابراین برای تشخیص دقیق بهتر است با یک پزشک متخصص و با تجربه مشورت کنید.
سردردهای ناشی از تومور کاذب مغزی
سردردهای ناشی از این اختلال می‌توانند در افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی ظاهر شوند. معمولاً این سردردها در ناحیه پشت سر شروع شده و به صورت درد خسته‌کننده‌ای هستند که شب‌ها یا صبح زود شدت می‌یابند. سردردهای معمولی مانند میگرن یا سردردهای تنشی ممکن است همزمان با تومور کاذب مغزی رخ دهند که این امر تشخیص را دشوارتر می‌کند. برای تشخیص دقیق این بیماری‌ها که علائم مشابهی دارند، پزشکان معمولاً از بررسی‌های دقیق‌تر و آزمایش‌هایی مانند PTC استفاده می‌کنند.
مشکلات بینایی
اختلالات بینایی در تومور مغزی کاذب به‌صورت تدریجی پیشرفت می‌کنند و ابتدا با تاری‌های موقتی در اطراف میدان دید آغاز می‌شوند. با افزایش فشار، اعصاب کنترل‌کننده حرکت چشم تحت تأثیر قرار گرفته و باعث دوبینی می‌شوند. گاهی بیمار زمانی متوجه مشکل می‌شود که علائم پایدار شده باشند. در این مرحله، میدان بینایی مرکزی نیز آسیب می‌بیند و خطر از دست دادن کامل بینایی وجود دارد.
زنگ زدن گوش
تومور کاذب چشمی می‌تواند منجر به ایجاد وزوز گوش یا صدای زنگ ضربان‌دار شود که ریتم آن با ضربان قلب بیمار هماهنگ است. این علامت که در بسیاری از بیماران مبتلا به تومور مغزی کاذب مشاهده می‌شود، نشانه‌ای مهم برای انجام آزمایش PTC است که به وسیله آن این بیماری تشخیص داده می‌شود.
عوامل خطر تومور کاذب مغزی
چاقی
داروها: برخی داروها می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند، از جمله هورمون رشد، تتراسایکلین و مصرف بیش از حد ویتامین A.
مشکلات سلامت: چندین بیماری و وضعیت پزشکی با تومور مغزی کاذب ارتباط دارند، از جمله بیماری آدیسون، کم‌خونی، سندرم بهجت، اختلالات لخته شدن خون، لوپوس، بیماری‌های کلیوی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آپنه خواب، کم‌کاری غدد پاراتیروئید و اورمی.
چه عواملی ریسک ابتلا به تومور مغزی کاذب را افزایش می‌دهد؟
اگرچه علت دقیق این بیماری هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما مواردی که معمولاً در افراد مبتلا دیده می‌شود عبارتند از:
- جنسیت مونث: زنان تقریباً ۹ برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به تومور مغزی کاذب هستند، اگرچه نقش هورمون‌ها در این رابطه هنوز به‌طور کامل فهمیده نشده است.
- اضافه وزن: وزن بدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای ابتلا به این بیماری است که قابل پیشگیری نیز می‌باشد. اگرچه افراد لاغر هم ممکن است به این اختلال دچار شوند، تحقیقات نشان می‌دهد که زنان چاق بالای ۴۴ سال تقریباً ۲۰ برابر بیشتر در معرض خطر هستند. همچنین ۷۹٪ کودکان مبتلا به تومور کاذب مغزی دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. چاقی مرکزی یا تجمع چربی در ناحیه شکم، ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد.
- داروهای خاص: مصرف برخی داروها مانند لیتیوم، تتراسایکلین‌ها، بعضی استروئیدها و مشتقات ویتامین A می‌تواند احتمال ابتلا به سودوتومور سربری را بالا ببرد.
- تنگی رگ‌های خونی: برخی افراد به طور مادرزادی دچار تنگی رگ‌هایی هستند که خون و مایع مغزی نخاعی را از مغز تخلیه می‌کنند، که این امر باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود.
- آپنه خواب: این اختلال شایع خواب با تومور مغزی کاذب در ارتباط است.
- بیماری‌های زمینه‌ای: بیماری کلیوی، بیماری آدیسون (اختلال غدد فوق کلیوی) و بیماری لایم که از طریق کنه منتقل می‌شود، از دیگر عوامل مرتبط با این بیماری هستند.
عوارض تومور مغزی کاذب
در برخی بیماران مبتلا به تومور مغزی کاذب، اختلالات بینایی به‌طور تدریجی پیشرفت می‌کند و در مواردی ممکن است به نابینایی منجر شود. حتی اگر علائم اولیه کاهش یافته باشد، احتمال بازگشت آنها پس از چند ماه یا حتی سال‌ها وجود دارد.
تشخیص سودومومور مغزی
روش‌های تشخیص تومور کاذب چشمی عمدتاً بر اساس حذف سایر مشکلات سلامت از جمله تومور واقعی مغزی انجام می‌شود. بررسی‌های جسمی و چند آزمایش تخصصی می‌توانند به شناسایی این بیماری کمک کرده و سایر علل افزایش فشار داخل جمجمه را رد کنند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
- تصویربرداری از مغز با استفاده از MRI یا CT اسکن
- انجام نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی از طریق سوراخ کمری (لومبار پانچ) برای اندازه‌گیری فشار مایع (فشار طبیعی کمتر از ۲۵ سانتی‌متر آب است) و بررسی وجود عوامل عفونی یا التهابی
- ارزیابی و آزمایش‌های عملکرد بینایی و چشم‌ها
چشم ها
از آنجایی که افزایش فشار داخل جمجمه می‌تواند چشم‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، انجام معاینات دقیق چشم و آزمایش‌های بینایی برای ارزیابی خطر احتمالی کاهش یا از دست دادن بینایی اهمیت زیادی دارد. در این معاینه، ممکن است تورم عصب بینایی در پشت چشم مشاهده شود که به آن پاپیلدما گفته می‌شود.
تصویربرداری از جمجمه و مغز
در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن ممکن است طبیعی به نظر برسد یا نشان‌دهنده کوچک‌تر شدن فضاهای مایع مغزی یا همان بطن‌ها نسبت به حد معمول باشد.
تصویربرداری MRI نیز ممکن است طبیعی باشد یا کاهش اندازه بطن‌ها و صاف شدن غده هیپوفیز را نشان دهد که هر دو نشانه‌هایی از افزایش فشار داخل جمجمه هستند. این تصاویر همچنین می‌توانند باریک شدن رگ‌های تخلیه‌کننده و نشانه‌های غیرمستقیم افزایش غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی را به نمایش بگذارند.
آزمایش فشار داخل جمجمه
پس از اینکه آزمایش‌های تصویربرداری وجود تومور یا سایر ناهنجاری‌ها را رد کردند، پزشک با اندازه‌گیری فشار مایع مغزی نخاعی، تشخیص را تأیید می‌کند. انجام نمونه‌برداری از مایع نخاعی به وسیله کشیدن مایع از کمر، علاوه بر تأیید فشار بالا، به رد علل عفونی و التهابی افزایش فشار داخل جمجمه نیز کمک می‌کند. این اقدام می‌تواند باعث کاهش سریع اما موقت سردرد و دیگر علائم تومور کاذب چشمی شود، اما بدون وجود علائم واضح افزایش فشار یا مشکلات چشمی، این روش به تنهایی اثبات قطعی برای وجود تومور کاذب مغزی نیست.
درمان تومور مغزی کاذب
تشخیص و درمان به موقع تومور مغزی کاذب از اهمیت بالایی برخوردار است. روش‌های درمانی شامل مصرف دارو، کشیدن مایع مغزی نخاعی، نصب شنت مغزی و در مواردی که تنگی شدید در سیستم وریدی و سینوس‌های مغزی وجود دارد، انجام آنژیوگرافی مغزی و قرار دادن استنت در سینوس وریدی برای رفع تنگی می‌باشد. در صورتی که بیمار به موقع به پزشک مراجعه نکند یا تشخیص به تأخیر بیفتد، ممکن است دچار کوری یا مشکلات جدی بینایی شود.
درمان تومور کاذب مغزی بستگی به علت تجمع مایع در داخل جمجمه دارد و پزشک ممکن است بر اساس عامل ایجادکننده، ترکیبی از روش‌های زیر را توصیه کند:
- کاهش وزن: چاقی به طور چشمگیری خطر ابتلا به تومور کاذب مغزی را در زنان جوان افزایش می‌دهد. حتی افزایش وزن متوسط نیز می‌تواند این ریسک را بالا ببرد. کاهش وزن اضافی و حفظ وزن سالم می‌تواند خطر بروز این بیماری و مشکلات بینایی را کاهش دهد.
- محدود کردن مصرف مایعات یا نمک در رژیم غذایی
- مصرف داروهایی مانند ادرارآورها که به دفع مایعات اضافی از بدن کمک می‌کنند
- کشیدن مایع نخاعی برای کاهش فشار با حذف مایع اضافی
- قرار دادن شنت یا لوله مخصوص برای هدایت مایعات از مغز و کاهش فشار داخل جمجمه
- جراحی جهت کاهش فشار CSF اطراف عصب بینایی
- نصب استنت در سینوس‌های وریدی باریک شده برای بهبود تخلیه مایع و کاهش فشار داخل جمجمه
درمان های جراحی
فنستریشن غلاف عصب بینایی
جراح مغز و اعصاب در برخی موارد، یک پنجره کوچک در غشایی که عصب بینایی را احاطه کرده ایجاد می‌کند تا مایع مغزی نخاعی از آن خارج شود و فشار کاهش یابد. البته این جراحی همیشه با موفقیت همراه نیست و ممکن است خطراتی مانند مشکلات بینایی را به دنبال داشته باشد. پزشکان معمولاً پس از انجام این روش، معاینات دقیق و پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهند تا وضعیت بیمار را ارزیابی کنند.
شانت مایع نخاعی
روش جراحی دیگری وجود دارد که طی آن پزشک لوله‌ای نازک و بلند به نام شانت را در مغز و بخش پایینی ستون فقرات قرار می‌دهد تا مایع اضافی مغزی نخاعی را تخلیه کند. این لوله از زیر پوست عبور کرده و به ناحیه شکم می‌رسد، جایی که شانت مایع اضافی را خارج می‌کند. در برخی بیماران، علائم پس از این روش بهبود می‌یابد، اما ممکن است شانت دچار انسداد شود که در این صورت نیاز به جراحی‌های تکمیلی برای حفظ عملکرد آن وجود دارد. از عوارض این عمل می‌توان به سردرد ناشی از فشار کم و احتمال بروز عفونت اشاره کرد.
داروها
داروهای گلوکوم: یکی از اولین داروهای مورد استفاده استازولامید یا دیاموکس است که به کاهش تولید مایع مغزی نخاعی کمک می‌کند. عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل ناراحتی معده، خستگی، احساس سوزن‌سوزن شدن در انگشتان دست، پا و دهان و احتمال تشکیل سنگ کلیه می‌باشد.
دیورتیک‌ها: اگر استازولامید به تنهایی کافی نباشد، گاهی همراه با فوروزماید (لازیکس) تجویز می‌شود؛ دیورتیکی قوی که با افزایش تولید ادرار به کاهش احتباس مایعات در بدن کمک می‌کند.
داروهای ضد میگرن: این داروها می‌توانند شدت سردردهای شدید مرتبط با تومور کاذب مغزی را کاهش دهند. در صورتی که بینایی دچار اختلال شود، جراحی ممکن است به کاهش فشار اطراف عصب بینایی یا فشار داخل جمجمه کمک کند.
آیا امکان پیشگیری از تومور کاذب مغزی وجود دارد؟
همان‌طور که گفته شد، افزایش وزن یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد تومور مغزی کاذب است. بنابراین، با کنترل وزن و پیشگیری از چاقی می‌توان احتمال بروز این بیماری را کاهش داد. رعایت یک رژیم غذایی سالم و انجام ورزش منظم نقش مهمی در مدیریت وزن دارد. بهتر است مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات را افزایش داده و از غذاهای چرب پرهیز کنید.
در نهایت، اگر علائم این بیماری را مشاهده می‌کنید، حتماً با دقت بررسی کرده و برای تشخیص و درمان به بهترین جراح مغز و اعصاب در تهران، دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات مراجعه نمایید. پس از ارزیابی علائم، پزشک درمان‌های لازم را تجویز خواهد کرد و در صورت نیاز، شما را به یک متخصص چشم ماهر جهت بررسی بینایی ارجاع خواهد داد. توجه داشته باشید که بررسی منظم بینایی بسیار اهمیت دارد تا در صورت بروز هرگونه تغییر، درمان سریع انجام شود و از پیشرفت مشکل جلوگیری گردد.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
