جراح مغز و اعصابمغز و اعصاب

لخته خون در مغز چرا اتفاق می افتد؟

یکی از شرایط بسیار خطرناک در جراحی‌های مغز، اعصاب و ستون فقرات، تشکیل لخته خون در بافت‌های دستگاه عصبی مرکزی به‌ویژه در مغز است. وجود هر نوع لخته خونی در مغز و ساختارهای اطراف آن به سرعت باعث انسداد عروق مغزی می‌شود که این انسداد، جریان خون را مختل کرده و منجر به آسیب‌های جدی و گسترده به سلول‌ها و بافت‌های مغزی می‌گردد. به گفته دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، گستره آسیب‌های ناشی از لخته خون در مغز از مشکلات خفیف و گذرا تا سکته‌های شدید مغزی با عوارضی مانند فلج یا حتی مرگ متغیر است.

تشکیل لخته خون در مغز می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد و این فرآیند ممکن است در هر سنی و برای هر فردی اتفاق بیفتد؛ حتی احتمال ایجاد لخته در مغز جنین در رحم مادر نیز وجود دارد. شایع‌ترین عارضه ناشی از لخته‌های مغزی، سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی) است که بیشترین درصد سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهد. اگر درمان به موقع انجام نشود، این نوع سکته‌ها می‌توانند جان بیمار را به خطر بیندازند.

در صورتی که هر گونه علائم یا نشانه‌های مرتبط با لخته خون در دستگاه عصبی مرکزی را در خود یا اطرافیان مشاهده کردید، ضروری است که فوراً برای تشخیص دقیق و درمان سریع به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید تا از بروز عواقب جدی جلوگیری شود.

لخته خون در مغز

در علوم پزشکی، لخته‌های خونی به تجمعاتی از سلول‌های خونی گفته می‌شود که از حالت مایع و روان به شکل ژله‌ای یا نیمه‌جامد تغییر یافته‌اند. از دیدگاه زیستی و تکاملی، فرآیند لخته شدن خون برای حفظ حیات و بقا ضروری است، زیرا این پدیده از دست رفتن مقدار زیادی خون در اثر بریدگی یا پارگی عروق جلوگیری می‌کند و نقش حیاتی در توقف خونریزی ایفا می‌کند.

با این حال، از منظر آسیب‌شناسی، اهمیت یا خطرناک بودن یک لخته خون بستگی به محل شکل‌گیری آن دارد. وقتی لخته در داخل مویرگ‌ها، سیاهرگ‌ها یا شریان‌ها ایجاد شود، دیگر نقش نجات‌بخش ندارد و به مانعی برای جریان طبیعی خون تبدیل می‌شود. چون این لخته‌ها به‌طور طبیعی حل نمی‌شوند، شکل‌گیری آن‌ها در هر نقطه از رگ‌های بدن می‌تواند وضعیت بسیار خطرناکی به وجود آورد که اغلب زندگی بیمار را تهدید می‌کند.

ایا وجود لخته خون در مغز خطرناک است؟

از دیدگاه پاتولوژی پزشکی، معمولاً یک لخته خون که ثابت و بدون حرکت در اندام‌های انتهایی بدن مانند دست‌ها و پاها قرار دارد، تهدید جدی برای سلامت فرد محسوب نمی‌شود و آسیبی ایجاد نمی‌کند. اما اگر این لخته خرد شود یا به هر دلیلی از محل خود جدا شده و به اندام‌های حیاتی مانند ریه‌ها، مغز یا قلب منتقل شود، می‌تواند به سرعت باعث بروز عوارض جدی و جبران‌ناپذیر شود.

به گفته دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، با توجه به ساختار فشرده و پیچیده سلولی و شبکه مویرگی ظریف مغز، تشکیل یا جابجایی لخته خون در مغز می‌تواند باعث انسداد جریان طبیعی خون شود و مانع از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها و بافت‌های مغزی گردد، که این امر منجر به مرگ و آسیب بافتی در ناحیه تحت تأثیر می‌شود.

خطر دیگر لخته‌های خونی در مغز این است که انسداد جریان خون، باعث تورم و افزایش فشار در مسیر قبل از لخته می‌شود. این وضعیت که در پزشکی به آن ایسکمی یا سکته مغزی ایسکمیک گفته می‌شود، اگر درمان نشود، می‌تواند به پارگی عروق و خونریزی مغزی (سکته هموراژیک) منجر شود.

انواع مختلف لخته خون در مغز کدامند؟

در جراحی مغز و اعصاب، لخته‌های خونی را می‌توان از جهات مختلفی دسته‌بندی کرد. به گفته دکتر حسن محمدی، دو روش اصلی برای تقسیم‌بندی انواع مختلف لخته‌های خونی در مغز وجود دارد. در تمامی این روش‌ها، ابتدا لخته‌ها براساس محل شکل‌گیری به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: «لخته‌های با منشاء داخل مغز» و «لخته‌های با منشاء خارج از مغز».

در مرحله بعدی، دسته‌بندی لخته‌های خونی در دستگاه عصبی مرکزی بر اساس اندازه و میزان تحرک آنها انجام می‌گیرد که به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

لخته خونی ترومبوزی:

به لخته‌های خونی که ثابت بوده و از محل تشکیل‌شان جابه‌جا نمی‌شوند، ترومبوز گفته می‌شود. این نوع لخته‌ها در همان نقطه‌ای که تشکیل شده‌اند باقی می‌مانند و معمولاً باعث مسدود شدن (ایسکمی) مسیر طبیعی جریان خون می‌شوند.

لخته خونی آمبولیک:

در صورتی که لخته‌های خونی ترومبوزی به دلایلی به قطعات ریزتری تقسیم شده و سپس با جریان خون در سراسر بدن حرکت کنند، این نوع لخته‌ها را آمبولی یا لخته‌های آمبولیک می‌نامند.

همچنین، دسته‌بندی دوم لخته‌های خونی در مغز بر اساس محل کلی تشکیل آنها انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:

لخته های خونی سرخرگی:

لخته‌های خونی سرخرگی به آن دسته از لخته‌ها گفته می‌شود که در شریان‌های مغزی تشکیل شده‌اند و معمولاً با سرعت بالا باعث بروز انواع سکته‌های مغزی می‌شوند.

لخته های خونی سیاهرگی:

لخته‌های خونی سیاهرگی در رگ‌های وریدی مغز بیمار تشکیل می‌شوند و بر اساس مطالعات جراحی مغز و اعصاب، روند شکل‌گیری این لخته‌ها نسبتاً کند است. به همین دلیل، تا زمانی که آسیب مغزی قابل توجهی رخ ندهد، ممکن است بیمار متوجه حضور این لخته‌ها نشود. لخته‌های سیاهرگی به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• لخته ترومبوزی سیاهرگی سطحی:
  این نوع لخته‌ها در رگ‌های وریدی سطحی مغز شکل می‌گیرند و معمولاً به صورت قطعات خرد شده (آمبولیک) حرکت نمی‌کنند و با فشار جریان خون جابجا نمی‌شوند.
• لخته ترومبوزی سیاهرگی عمیق:
  این لخته‌ها در یکی از رگ‌های وریدی اصلی و در عمق مغز، نزدیک به قاعده جمجمه، تشکیل می‌شوند.
• لخته آمبولیک ریوی:
  این نوع لخته‌ها معمولاً در رگ‌های وریدی پا ایجاد می‌شوند و به دلیل باریک بودن و گستردگی شبکه عروقی ریه‌ها، در ریه‌ها گیر می‌کنند و اغلب منجر به مرگ می‌شوند. گاهی نیز بخش‌هایی از این لخته‌های آمبولیک ممکن است به طور همزمان به مغز برسند و باعث بروز انواع سکته‌های مغزی شوند.

دلایل لخته شدن خون در سر

براساس بررسی‌های انجام شده توسط سازمان جهانی بهداشت در حوزه همه‌گیرشناسی، عوامل متعددی، گاهی متضاد، در ایجاد لخته‌های خونی مغزی نقش دارند. دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، بیان می‌کند که بدون توجه به محل و منشأ لخته‌های خونی مغزی، مهم‌ترین عوامل موثر در بروز این نوع لخته‌ها عبارتند از:

استراحت طولانی مدت و مطلق، مصرف دخانیات شامل سیگار، پیپ، قلیان و سیگار الکترونیک، بستری شدن برای مدت زمان طولانی، استفاده از قرص‌های ضد بارداری، سبک زندگی کم‌تحرک و نشستن مکرر در طول روز، فشار خون بالا و کنترل نشده، چاقی و اضافه وزن، بالا بودن میزان چربی و کلسترول خون، بارداری، ابتلا به دیابت، سابقه خانوادگی در زمینه لخته خون در مغز، اختلالات خواب مانند وقفه تنفسی (آپنه خواب)، ابتلا به انواع سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، مصرف مواد مخدر سنتی یا صنعتی، ابتلا به بیماری کووید-۱۹، سن بالای ۶۵ سال و سفرهای طولانی که در آن مجبور به نشستن بیش از چهار ساعت باشید، از مهم‌ترین دلایل ایجاد لخته‌های خونی مغزی به شمار می‌روند.

جمع بندی

لخته خون در مغز و رگ‌های اطراف آن می‌توانند خطرناک باشند و منجر به مشکلات جدی مثل سکته مغزی شوند. این لخته‌ها گاهی به‌خاطر عوامل مختلفی مثل بیماری‌ها، سبک زندگی، یا شرایط خاص بدن شکل می‌گیرند. بسته به محل و نوع‌شان، ممکن است ثابت باشند یا حرکت کنند و هرکدام خطرات خاص خود را دارند. تشخیص زودهنگام و درمان سریع نقش مهمی در جلوگیری از عوارض شدید دارد.

من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه‌ بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.

در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.

در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.

برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.

اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.