شکستگی قاعده جمجمه
شکستگی قاعده جمجمه نوعی آسیب تروماتیک به سر است که شامل شکستگی یکی از استخوان‌های ناحیه تحتانی جمجمه می‌شود. این ناحیه ساختار پیچیده‌ای دارد و بخش زیرین مغز را از سر و گردن جدا می‌کند. به گفته دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب در تهران، این نوع شکستگی‌ها معمولاً بر اثر ضربات شدید به سر ایجاد می‌شوند، مانند تصادف با خودرو، موتور یا برخورد با عابر پیاده. از آنجا که فشار زیادی برای ایجاد این نوع شکستگی لازم است، در صورت بروز، باید فوراً فرد مصدوم به اورژانس منتقل و تحت نظر جراح مغز و اعصاب قرار گیرد.
پیشنهاد می‌شود تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، همراه ما باشید و پاسخ سؤالات خود را خواهید یافت.
حوادث شکستگی ها در ساختار قاعده جمجمه
در حوزه جراحی مغز و اعصاب، شکستگی‌های قاعده جمجمه از اهمیت بالایی برخوردارند، چرا که بخش قابل توجهی از آسیب‌های مغزی به این نوع شکستگی‌ها مرتبط است. به‌طور کلی، بین ۳.۵ تا ۲۴ درصد از آسیب‌های واردشده به سر، با نوعی از شکستگی در استخوان‌های قاعده جمجمه همراه هستند. جالب اینکه در حدود ۵۰ درصد موارد، علت اصلی آسیب‌های مغزی بیماران، همین نوع شکستگی‌ها بوده است.
بر اساس مطالعات انجام شده، حدود ۷۰ درصد از این شکستگی‌ها در ناحیه جلویی (قدامی)، ۲۰ درصد در بخش میانی (مدیال) و ۵ درصد در ناحیه پسین (پوستریور) قاعده جمجمه رخ می‌دهند.
شایع ترین نوع شکستگی جمجمه
به گفته دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب در شمال تهران، یکی از شایع‌ترین نشانه‌های شکستگی در استخوان‌های قاعده جمجمه، نشت مایع مغزی-نخاعی از سر بیمار است. این علامت مهم در حدود ۲ درصد از کل آسیب‌های سر دیده می‌شود، اما در دست‌کم ۳۰ درصد موارد شکستگی قاعده جمجمه بروز می‌کند. معمولاً نشت مایع مغزی-نخاعی طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از ضربه به سر رخ می‌دهد. با این حال، در حدود ۱۶ درصد از موارد، نشت بدون علت مشخص دیده می‌شود و گاه پس از چندین نوبت ابتلا به مننژیت در بیمار تشخیص داده می‌شود.
استخوان‌های قاعده جمجمه به‌طور خاص در برابر آسیب‌های تروماتیک مغزی (TBI)، مانند تکان‌های شدید مغز یا ضربه به قسمت میانی صورت، بسیار آسیب‌پذیر هستند. از دیدگاه جراحی مغز و اعصاب، بخش‌هایی همچون استخوان اسفنوئید (سینوس پروانه‌ای)، پتروس و فورامن مگنوم (سوراخ بزرگی که نخاع از آن عبور می‌کند) از حساس‌ترین نواحی قاعده جمجمه در برابر شکستگی محسوب می‌شوند.
بیشتر بدانید:
جراحی آندوسکوپیک دیسک کمر: روش‌ها، مزایا و سوالات متداول
علائم شکستگی قاعده جمجمه
از آنجا که شکستگی‌های قاعده جمجمه معمولاً در اثر وارد آمدن فشارهای شدید به سر رخ می‌دهند، این نوع آسیب‌ها اغلب با صدمات متعدد به بخش‌های داخلی جمجمه نیز همراه هستند. در بسیاری از موارد، بیماران دچار این نوع شکستگی‌ها بی‌هوش بوده و نیازمند اقدامات فوری پزشکی برای رسیدگی به آسیب‌هایی هستند که ممکن است جان آن‌ها را تهدید کند. به همین دلیل، شناسایی به‌موقع علائم شکستگی قاعده جمجمه در اورژانس می‌تواند دشوار باشد و گاهی تشخیص آن به تأخیر می‌افتد.
بر اساس دستورالعمل‌های انجمن بین‌المللی جراحان مغز و اعصاب، وضعیت بیماران مبتلا به شکستگی‌های جمجمه می‌تواند از حالت هوشیار و بدون علامت تا کما و بی‌تنفسی متغیر باشد. از این‌رو، نخستین گام مهم در ارزیابی بالینی این بیماران، سنجش سطح هوشیاری با استفاده از مقیاس کمای گلاسگو (GCS) است.
برای یک جراح مغز و اعصاب ضروری است که خروج خون یا مایع مغزی‌نخاعی از گوش‌ها، بینی یا زخم‌های سر را با دقت بررسی کند. نشت مایع مغزی‌نخاعی نیازمند توجه ویژه است، چرا که می‌تواند خطر بروز مننژیت را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. جراحان مطرح مغز و اعصاب در ایران و جهان برای تشخیص دقیق این وضعیت، از روش‌ها و آزمون‌های تخصصی زیر بهره می‌برند:
- مانور تحریکی والسالوا
- علامت دو زنگ (Halo sign)
- نوارهای تست قند (برای بررسی وجود گلوکز در ترشحات)
- آزمایش ترانسفرین بتا-۲ (Beta-2 transferrin)
دو نشانه‌ی کلیدی برای تشخیص شکستگی‌های ساختار جمجمه شامل موارد زیر هستند:
- کبودی یا خون‌مردگی در ناحیه پشت و زیر گوش (ماستوئید)، که به آن «علامت جنگ» نیز گفته می‌شود
- کبودی دور چشم‌ها که به‌صورت مشخص به‌عنوان «چشم‌های راکونی» شناخته می‌شود
اگر بیمار دچار شکستگی جمجمه هوشیار باشد، بررسی دقیق تمامی اعصاب مغزی به‌ویژه عصب بینایی و عصب صورت ضروری است تا آسیب‌های احتمالی مغزی با دقت و سرعت بالا شناسایی شوند. بر اساس توصیه صریح انجمن جراحان مغز و اعصاب آمریکا و اتحادیه جراحی مغز و اعصاب اروپا، انجام معاینه عصبی کامل برای تمامی بیماران مشکوک به شکستگی جمجمه الزامی است.
انواع شکستگی های قاعده جمجمه
در جراحی مغز و اعصاب، شکستگی‌های ساختار قاعده جمجمه انسان معمولاً بر اساس ویژگی‌های ظاهری و محل آسیب‌دیدگی طبقه‌بندی می‌شوند. بر همین اساس، انواع مختلف این شکستگی‌ها شامل موارد زیر است:
انواع شکستگی های تکی (خطی/ چند شاخه):
در صورتی که تنها یک ناحیه دچار شکستگی شده باشد، به آن شکستگی تکی گفته می‌شود. این نوع شکستگی ممکن است یک یا چند استخوان را درگیر کند. اما اگر شکستگی به‌جای یک مسیر خطی، در چندین جهت مختلف یا مشابه گسترش یابد، جراحان مغز و اعصاب آن را شکستگی چند شاخه می‌نامند.
انواع شکستگی های چندگانه (خطی/ چند شاخه):
شکستگی‌های چندگانه به مواردی اطلاق می‌شود که در آن‌ها چند ناحیه مجزا از استخوان‌های قاعده جمجمه دچار شکستگی شده باشند. این نوع شکستگی‌ها می‌توانند هم در یک استخوان واحد و هم در چندین استخوان مختلف کف جمجمه اتفاق بیفتند. همچنین، اگر خطوط شکستگی به‌جای امتداد در یک مسیر، در چند جهت مختلف ایجاد شده باشند، به آن‌ها شکستگی چند شاخه گفته می‌شود.
انواع خرد شدگی ها:
خردشدگی استخوان‌های قاعده جمجمه زمانی اتفاق می‌افتد که یکی یا چند استخوان این ناحیه به قطعات یا بخش‌های متعدد شکسته و متلاشی شوند.
انواع شکستگی های همجوار:
شکستگی همجوار زمانی رخ می‌دهد که شکستگی جمجمه از مرزهای آناتومیکی استخوان‌های جمجمه فراتر رفته باشد.
انواع فشردگی ها (دپرشن):
اگر در اثر آسیب‌های تروماتیک مغزی، قطعات شکسته شده استخوان جمجمه بیش از ۳ میلی‌متر به داخل حفره سر، پرده مننژ یا مغز جابجا شده باشند، این نوع شکستگی را شکستگی فشردگی‌دار (دپرشن) می‌نامند.
جدایی های اتصالات جمجمه (سوچور دیاستازی):
جدایی اتصالات جمجمه زمانی اتفاق می‌افتد که شکستگی‌های افقی در استخوان‌های قاعده جمجمه، در نواحی اتصال استخوان‌ها (سوچورها)، بیش از ۳ میلی‌متر جابجا شده باشند.
جدایی های شکستگی ها (شکستگی های دیاستازی):
جدایی اتصالات جمجمه زمانی اتفاق می‌افتد که شکستگی‌های افقی در استخوان‌های قاعده جمجمه، در نواحی اتصال استخوان‌ها (سوچورها)، بیش از ۳ میلی‌متر جابجا شده باشند.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
