سندروم کوشینگ، روش های تشخیص و درمان
در جراحی مغز و اعصاب، وقتی تولید هورمون کورتیزول (کورتون) در بدن به مدت طولانی و بیش از حد طبیعی افزایش یابد، سندروم کوشینگ رخ می‌دهد. این سندروم دارای علائم و عوارض مختلفی است که به گفته دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، باید با معاینات تخصصی و انجام آزمایش‌های متعددی تشخیص داده شود. در صورت تأیید تشخیص و انجام درمان‌های مناسب، می‌توان این بیماری را به خوبی کنترل کرده و به زندگی عادی بازگشت.
سندروم کوشینگ چه نوع بیماری ای است؟
از دیدگاه جراحان مغز و اعصاب، سندرم کوشینگ به حالتی گفته می‌شود که در آن بدن بیمار به مدت طولانی، هورمون کورتیزول را بیش از حد نیاز و استاندارد طبیعی تولید و ترشح می‌کند. این وضعیت ممکن است به دلیل مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی نیز ایجاد شود.
افزایش سطح کورتیزول در بدن می‌تواند علائمی مانند تجمع چربی به شکل کوهان بین دو کتف و پارگی‌های زیرجلدی پوست را به همراه داشته باشد. همچنین، احتمال بروز عوارضی چون افزایش فشار خون، پوکی استخوان و دیابت نوع ۲ در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ وجود دارد.
بر اساس آمارهای اپیدمیولوژی پزشکی، سندروم کوشینگ یک بیماری نادر است که شیوع آن بین ۴۰ تا ۷۰ نفر در هر یک میلیون نفر جمعیت تخمین زده شده است. این بیماری معمولاً در بزرگسالان بین ۳۰ تا ۵۰ سال رخ می‌دهد، اما در کودکان نیز ممکن است دیده شود. مطالعات نشان می‌دهد که سندرم کوشینگ در زنان تقریباً سه برابر بیشتر از مردان شایع است.
شیوه های تشخیص طبی سندروم کوشینگ
از نگاه جراحی مغز و اعصاب، سندروم کوشینگگ بیماری‌ای پیچیده و چالش‌برانگیز در تشخیص است، زیرا علائم آن طیفی گسترده و ناهمگون از افزایش وزن تا خستگی را شامل می‌شود. همچنین، عوامل مختلفی می‌توانند منجر به بروز این سندرم شوند که هر یک با علائم متفاوتی همراه است.
به گفته دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، بیماران مبتلا به سندروم کوشینگ معمولاً با مجموعه‌ای پیچیده و گاهی متضاد از علائم به پزشک مراجعه می‌کنند. فرآیند تشخیص این بیماری ترکیبی از روش‌های مختلف است که عمدتاً شامل گرفتن شرح حال دقیق، معاینه جسمانی و انجام آزمایش‌های تخصصی می‌شود. برای افزایش دقت تشخیص، یک یا چند آزمایش زیر ممکن است انجام شود:
آزمایش کورتیزول موجود در ادرار
آزمایش کورتیزول ادراری شامل جمع‌آوری نمونه ادرار به مدت ۲۴ ساعت است. آزمایشگاه ظرف مخصوصی در اختیار شما قرار می‌دهد تا طی این مدت، تمام ادرار خود را در آن جمع‌آوری کرده و سپس به آزمایشگاه تحویل دهید.
آزمایش کورتیزول موجود در بزاق
به طور طبیعی، سطح کورتیزول بزاق در غروب هر روز کاهش می‌یابد. برای انجام آزمایش کورتیزول بزاق، باید نمونه بزاق خود را در طول شب جمع‌آوری کنید یا شب به آزمایشگاه‌های تخصصی مراجعه نمایید. اگر میزان کورتیزول بزاق شما در شب بالا باشد، احتمال ابتلا به سندروم کوشینگ وجود دارد.
تست فرونشانی دگزامتازون با دوز پایین
در تست سرکوب با دگزامتازون دوز پایین، یک دوز کم دگزامتازون در غروب به بیمار داده می‌شود و صبح روز بعد برای انجام آزمایش خون به آزمایشگاه مراجعه می‌کند. در شرایط طبیعی، مصرف دگزامتازون باعث کاهش سطح کورتیزول خون می‌شود، اما در صورت ابتلا به سندرم کوشینگ، سطح کورتیزول خون تغییری نخواهد کرد.
تست فرونشانی دگزامتازون با دوز بالا
تست سرکوب با دگزامتازون دوز بالا مشابه تست دوز پایین است، اما در این روش دوز بالاتری از دگزامتازون به بیمار تزریق می‌شود. در صورت کاهش سطح کورتیزول، احتمالاً سندروم کوشینگ ناشی از تومور هیپوفیز وجود دارد. اگر سطح کورتیزول خون تغییر نکند، ممکن است تومور اکتوپیک علت بیماری باشد.
آزمایش خونی هورمون آدرینو کورتیکو تروپین (ACTH)
سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) در خون نقش مهمی در تشخیص سندرم کوشینگ ایفا می‌کند. اگر میزان ACTH در خون پایین و سطح کورتیزول بالا باشد، احتمال وجود تومور در غدد فوق کلیه (آدرنال) مطرح می‌شود.
آزمایش تحریک هورمون رهاسازی کورتیکو تروپین (CRH)
در آزمایش تحریک هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH)، یک دوز از این آمپول به شما تزریق می‌شود. اگر تومور غده هیپوفیز داشته باشید، سطح ACTH و کورتیزول خون به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
شیوه های درمانی برای سندروم کوشینگ
در درمان سندروم کوشینگ، اولین قدم شناسایی علت اصلی بیماری است تا بتوان با مناسب‌ترین روش سطح کورتیزول بدن را کاهش داد. به گفته دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، روش‌های کلی درمان سندرم کوشینگ شامل موارد زیر می‌باشد:
کاهش کورتیزول دریافتی/ مصرفی
اگر علت سندروم کوشینگ شما مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی باشد، پزشک با تنظیم دوز و نوع دارو می‌تواند علائم و عوارض بیماری را کنترل کند. توجه داشته باشید که هرگز بدون مشورت با پزشک، دوز داروی خود را تغییر ندهید، زیرا ممکن است عوارض جدی برای شما ایجاد شود.
قطع ناگهانی و بدون نظر پزشک داروهای کورتیکواستروئیدی باعث کاهش شدید سطح کورتیزول در بدن می‌شود. به همین دلیل پزشکان به تدریج و با داروهای جایگزین، دوز دارو را کاهش می‌دهند تا بدن بتواند به طور طبیعی میزان کورتیزول لازم را تولید کند.
جراحی تخلیه تومور
اگر سندرم کوشینگ ناشی از تومور مغزی باشد، بهترین روش درمان، جراحی کامل برداشتن تومور است. تومورهای غده هیپوفیز توسط دکتر حسن محمدی با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته نوروآندوسکوپی و میکروسکوپی عمل می‌شوند. جراحی‌های نوروآندوسکوپی از طریق بینی یا حلق انجام شده و به‌عنوان جراحی‌های کم‌تهاجمی شناخته می‌شوند.
اگر تومور در غدد فوق کلیه، ریه‌ها یا لوزالمعده (پانکراس) قرار داشته باشد، جراح عمومی با روش لاپاراسکوپی به برداشتن تومور و درمان سندروم کوشینگ می‌پردازد.
پس از جراحی، نیاز به دارودرمانی برای جایگزینی هورمون کورتیزول است تا سطح این هورمون به حد استاندارد برسد. در بسیاری موارد، غدد فوق کلیه پس از مدتی به تولید طبیعی کورتیزول بازمی‌گردند و پزشک دارودرمانی را قطع می‌کند.
رادیو تراپی (پرتو درمانی) برای سندروم کوشینگ
اگر جراح مغز و اعصاب یا جراح عمومی نتواند تومور عامل سندروم کوشینگ را به طور کامل حذف کند، پس از جراحی نیاز به رادیوتراپی (پرتودرمانی) خواهد بود. همچنین، در مواردی که جراحی برای بیمار ممکن نباشد، پرتو درمانی به‌عنوان گزینه درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان دارویی سندرم کوشینگ
مصرف دارو برای کنترل تولید کورتیزول زمانی مطرح می‌شود که جراحی تومور و رادیوتراپی به تنهایی کافی نبوده یا بیمار به دلایلی قادر به انجام این درمان‌ها نباشد.
همچنین، در برخی موارد دارودرمانی پیش از جراحی برای بیمارانی که بیماری‌شان پیشرفته است یا ریسک جراحی بالا دارد، تجویز می‌شود. با این حال، دارودرمانی به تنهایی نمی‌تواند تمام علائم و عوارض سندروم کوشینگ را به طور کامل رفع کند.
داروهای مورد استفاده برای کاهش تولید بیش از حد کورتیزول در غده فوق کلیه عبارتند از:
- کتوکنازول
- میتوتان (لیسودرن)
- متیراپون (متوپیرون)
برای بیمارانی که سندروم کوشینگ دارند و مبتلا به دیابت نوع 2 یا تحمل گلوکز هستند، داروی میفه پریستون (کورلیم، میفه پرکس) تجویز می‌شود. این دارو تولید کورتیزول را کاهش نمی‌دهد، اما اثرات هورمون کورتیزول روی بافت‌های هدف را مسدود می‌کند.
عوارض جانبی داروهای مورد استفاده در درمان سندرم کوشینگ شامل موارد زیر می‌باشد:
- خستگی
- افزایش فشار خون
- حالت تهوع
- کاهش سطح پتاسیم
- استفراغ
- ورم بدن
- سردرد
- مسمومیت کبدی
- درد عضلانی
- اختلالات عصبی
داروهای جدید در درمان سندروم کوشینگ شامل پاسیرئوتید (سیگنوفیر) که دو بار در روز تزریق می‌شود و اوسیلودروستات (ایستوریسا) به شکل قرص هستند.
در برخی موارد، پس از تخلیه یا درمان تومور، تولید سایر هورمون‌های غده هیپوفیز یا فوق کلیه کاهش می‌یابد و در این شرایط پزشک داروهای جایگزین برای جبران کمبود هورمونی تجویز می‌کند.
اگر هیچ‌یک از روش‌های درمانی فوق مؤثر نباشند، ممکن است نیاز به جراحی حذف هر دو غده فوق کلیه باشد که به آن آدرنالکتومی دوطرفه گفته می‌شود. این عمل به طور کامل سندروم کوشینگ را درمان می‌کند، اما پس از آن لازم است تا پایان عمر، داروهای جایگزین هورمونی مصرف نمایید.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
