تنگی کانال نخاعی کمر
تنگی کانال نخاعی در ناحیه کمر باعث ایجاد درد در پشت و پاها می‌شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که مجرای نخاع و کانال‌های عصبی در قسمت کمری باریک شده و فشار زیادی بر نخاع و ریشه‌های عصبی وارد کند. اغلب افراد مبتلا به این عارضه با افزایش سن به تدریج علائم آن را تجربه می‌کنند، هرچند در برخی موارد نادر، این بیماری به صورت مادرزادی نیز وجود دارد.
در این مقاله از دکتر حسن محمدی متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، به بررسی کامل تنگی کانال نخاعی کمر و علل، علائم و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
تنگی نخاعی چیست؟
مهره‌ها ساختارهای استخوانی هستند که طناب نخاعی و رشته‌های عصبی اطراف آن را محافظت می‌کنند. فضای داخلی این استخوان‌ها به همراه بافت‌های همبند اطراف نخاع، کانال نخاعی نامیده می‌شود. تنگی کانال نخاعی به معنای کاهش عرض این کانال و فشرده شدن ریشه‌های عصبی و عصب نخاعی است که بر اثر باریک شدن مسیر کانال ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولاً در ستون فقرات رخ می‌دهد و بسته به محل و شدت تنگی، فرد ممکن است دچار درد، بی‌حسی، گزگز و ضعف در نواحی کمر، گردن، پشت، بازوها یا پاها شود. تنگی کانال نخاعی می‌تواند در سنین بالاتر یا به صورت مادرزادی از بدو تولد وجود داشته باشد؛ نوع مادرزادی بیشتر ناشی از ناهنجاری‌های ساختاری ستون فقرات است.
تشخیص و درمان به موقع تنگی کانال نخاعی اهمیت زیادی دارد. این مشکل در مردان دو برابر شایع‌تر از زنان است و معمولاً در افراد بالای ۴۵ تا ۵۰ سال دیده می‌شود، اما ممکن است در جوان‌ترها نیز اتفاق بیفتد. در جوانان، تنگی کانال نخاعی ممکن است ناشی از تغییرات دژنراتیو، ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات مانند ضربه یا اسکولیوز، و همچنین برخی بیماری‌های ژنتیکی که روی رشد استخوان و عضله تأثیر می‌گذارند، باشد.
انواع تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی ممکن است به اشکال مختلف و در بخش‌های گوناگون کانال نخاعی ایجاد شود. از مهم‌ترین انواع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنگی مرکزی (Central Stenosis):
این نوع تنگی در بخش مرکزی کانال نخاعی اتفاق می‌افتد و معمولاً به دلیل عواملی مانند تومورها، آبسه‌ها یا ضایعات غضروفی ایجاد می‌شود. این حالت باعث فشار بر نخاع و عصب‌های اطراف آن می‌شود. - تنگی لوکال یا فورامینال (Foraminal Stenosis):
این نوع تنگی در نقاط خاصی از کانال نخاعی به نام فورامن‌ها به وجود می‌آید و موجب فشار بر ریشه‌های عصبی می‌شود.
تشخیص دقیق تنگی کانال نخاعی با استفاده از تصاویر پزشکی مانند MRI انجام می‌شود. درمان این بیماری می‌تواند شامل کنترل درد، فیزیوتراپی، دارو درمانی و در موارد شدید، جراحی باشد. هر نوع تنگی کانال نخاعی نیازمند بررسی تخصصی و درمان مناسب است تا از بروز عوارض جلوگیری شده و کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد.
علائم تنگی کانال نخاعی کمر چیست؟
ممکن است تنگی کانال نخاع همیشه با علائم واضح همراه نباشد. تحقیقات نشان داده‌اند که برخی افراد با تنگی قابل توجه در تصاویر MRI یا سی‌تی‌اسکن (CT) حتی بدون بروز هیچ علامتی زندگی می‌کنند. همچنین، این بیماری به طور تدریجی پیشرفت می‌کند و با گذشت زمان شدت آن افزایش می‌یابد.
علائم تنگی کانال نخاع کمر بسته به محل دقیق تنگی، شدت آن و اعصابی که تحت فشار قرار گرفته‌اند، متفاوت است. با این حال، برخی از علائم رایج عبارتند از:
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها، بازوها و پاها
- احساس مورمور یا بی‌حسی در ناحیه باسن، پاها و ساق‌ها
- ضعف و کاهش قدرت عضلانی در پاها
- دشواری در راه رفتن و حفظ تعادل
- دردهایی که با ایستادن یا پیاده‌روی طولانی بدتر می‌شوند
- درد در ناحیه کمر یا در مسیر عصب سیاتیک، از باسن تا پا
- کاهش رفلکس در دست‌ها و پاها
- درد و گرفتگی که اغلب با خم شدن به جلو یا نشستن کاهش می‌یابد
- احساس سنگینی و گرفتگی در پاها و ساق‌ها
- در موارد شدید، از دست دادن کنترل مثانه یا روده
تشخیص به موقع و مراقبت‌های پزشکی مناسب برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و کاهش عوارض آن اهمیت زیادی دارد.
علت تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی ممکن است در برخی افراد به صورت مادرزادی وجود داشته باشد و آنها از زمان تولد با این مشکل مواجه باشند. با این حال، در اغلب موارد، این مشکل ناشی از آرتروز ستون فقرات است. همچنین، ضخیم شدن رباط‌های موجود در ناحیه کمر و برجستگی دیسک‌ها می‌تواند باعث کاهش فضای کانال نخاعی و ایجاد تنگی شود.
از دیگر عوامل موثر در ایجاد تنگی کانال نخاعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسپوندیلوآرتریت التهابی
- جراحی‌های قبلی ستون فقرات (مثل تنگی کانال پس از لامینکتومی)
- آسیب‌های تروماتیک به ستون فقرات
- بیماری پاژه استخوان
عوامل متعددی نیز وجود دارند که می‌توانند ریسک ابتلا به تنگی کانال نخاعی را در فرد افزایش دهند.
چه چیزی منجر به تنگی مجرای نخاعی اکتسابی می‌شود؟
علت اصلی تنگی کانال نخاعی اکتسابی، فرسایش و ساییدگی مهره‌های ستون فقرات است که معمولاً با افزایش سن رخ می‌دهد. شایع‌ترین دلیل مستقیم این مشکل، آرتروز است که در آن غضروف محافظ مفاصل به مرور زمان تحلیل می‌رود. در افراد جوان، غضروف نرم و انعطاف‌پذیر است، اما با افزایش سن، این غضروف سخت شده یا حتی به طور کامل فرسوده می‌شود و باعث می‌شود استخوان‌ها بر روی هم ساییده شوند. بدن در پاسخ به این ساییدگی‌ها، زوائد استخوانی کوچک به نام «استئوفیت» یا برآمدگی استخوانی تولید می‌کند. این برآمدگی‌ها تلاشی برای محدود کردن حرکت و کاهش درد ناشی از سایش استخوان‌ها به شمار می‌آیند.
علاوه بر آرتروز، مشکلات دیسک‌های بین مهره‌ای نیز می‌توانند به تنگی کانال نخاعی دامن بزنند. این دیسک‌ها ممکن است برجسته شوند یا دچار پارگی (فتق دیسک) گردند. برجستگی یا فتق دیسک می‌تواند فضای کانال نخاعی را کاهش داده یا به عصب‌های مجاور فشار وارد کند. همچنین رباط‌های نگهدارنده مهره‌ها ممکن است ضعیف یا آسیب ببینند که باعث جابجایی مهره‌ها شده و فشار بیشتری روی نخاع یا اعصاب ایجاد می‌کند. هر گونه آسیب به ستون فقرات می‌تواند باعث التهاب بافت‌ها و در نتیجه افزایش فشار روی نخاع یا ریشه‌های عصبی شود که این وضعیت منجر به تنگی کانال نخاعی و بروز درد در ناحیه پشت یا گردن خواهد شد.
تنگی کانال نخاعی کمر چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص تنگی کانال نخاعی، ابتدا سابقه پزشکی بیمار به دقت بررسی شده و معاینه فیزیکی انجام می‌شود. همچنین از روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی (اشعه X)، میلوگرام، سی‌تی اسکن و امآرآی بهره گرفته می‌شود. علاوه بر این، آزمایش‌های خون و سایر تست‌های لازم نیز ممکن است برای تکمیل تشخیص انجام شوند.
تشخیص دقیق تنگی کانال نخاعی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، چرا که علائم آن ممکن است شبیه به بیماری‌های دیگر بوده و در برخی موارد فقط به‌صورت دوره‌ای ظاهر شوند. برای شناسایی علت اصلی مشکل، پزشک چندین معاینه و آزمایش مختلف را انجام می‌دهد تا بتواند بهترین برنامه درمانی را طراحی کند؛ برنامه‌ای که هدفش کاهش درد و علائم بیمار همراه با بهبود وضعیت کلی او باشد.
در طول ویزیت، پزشک از شما درباره علائم فعلی و درمان‌هایی که تا کنون امتحان کرده‌اید، سوال خواهد پرسید. این سوالات بخشی از معاینه فیزیکی به شمار می‌روند و معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- درد از چه زمانی آغاز شده است؟
- اخیراً چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اید؟
- برای کاهش درد چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
- آیا درد به نقاط دیگری مانند دست‌ها یا پاها منتشر می‌شود؟
- آیا چیزی باعث کاهش یا تشدید درد می‌شود؟
- پیاده‌روی در سراشیبی چگونه بر درد شما تاثیر می‌گذارد؟
- خم شدن به جلو یا نشستن چه تاثیری بر شدت درد دارد؟
انواع تصویربرداری جهت تشخیص تنگی کانال نخاعی کمر
گاهی برای کمک به تشخیص دقیق‌تر علت تنگی کانال نخاعی، انجام برخی آزمایش‌های تصویربرداری لازم است. این آزمایش‌ها معمولاً زمانی توصیه می‌شوند که پس از ۳ تا ۶ ماه درمان‌های اولیه مانند استراحت، مصرف داروهای ضدالتهاب و فیزیوتراپی، علائم بهبود نیافته باشند. به دلیل اینکه بسیاری از افراد بدون علائم تنگی کانال نخاعی نیز ممکن است تصاویر غیرطبیعی در رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا امآرآی داشته باشند، انجام این آزمایش‌ها باید با احتیاط صورت گیرد.
جراحی تنها زمانی انجام می‌شود که علائم بیمار با نتایج آزمایش‌های تصویربرداری مطابقت داشته باشد. معمولاً در ابتدا از عکس ساده اشعه X استفاده می‌شود که به تشخیص عفونت، تومور یا مشکلات مربوط به ردیف مهره‌ها کمک می‌کند. در این تصاویر می‌توان نواحی تنگی دیسک، شکستگی‌ها، زوائد استخوانی یا علائم آرتروز را مشاهده کرد. همچنین سی‌تی‌اسکن و امآرآی قادرند تورم دیسک‌ها و سایر ناهنجاری‌ها را به‌خوبی نشان دهند.
درمان تنگی کانال نخاعی کمر
درمان تنگی کانال نخاعی بسته به محل تنگی و شدت علائم فرد متفاوت است. بهتر است با پزشک خود درباره بهترین روش درمانی متناسب با شرایطتان مشورت کنید. در مواردی که علائم خفیف باشند یا فرد هیچ نشانه‌ای نداشته باشد، پزشک ممکن است تنها به پیگیری منظم وضعیت و ارائه توصیه‌های مراقبتی خانگی اکتفا کند. اگر این اقدامات کافی نباشند، ممکن است دارو درمانی یا فیزیوتراپی پیشنهاد شود. در صورتی که روش‌های غیرجراحی نتیجه‌بخش نباشند، جراحی به عنوان آخرین گزینه درمانی مطرح می‌شود.
دارو درمانی تنگی کانال نخاعی کمر
پزشک ممکن است داروهای زیر را برای شما تجویز کند: مسکن‌ها و داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن که معمولاً به صورت موقت برای کاهش درد ناشی از تنگی کانال نخاعی مصرف می‌شوند. این داروها اغلب برای مدت کوتاهی توصیه می‌شوند، زیرا شواهد کافی درباره اثربخشی و ایمنی استفاده طولانی‌مدت آنها وجود ندارد.
فیزیوتراپی
افرادی که دچار تنگی کانال نخاعی هستند، معمولاً برای کاهش درد تمایل به کاهش فعالیت و کم‌تحرکی دارند. اما این موضوع ممکن است باعث ضعف عضلات شود و در نتیجه درد بیشتری را ایجاد کند. یک فیزیوتراپیست می‌تواند تمریناتی را به شما آموزش دهد که به شما کمک می‌کنند:
- قدرت و استقامت عضلات را افزایش دهید.
- انعطاف‌پذیری و ثبات ستون فقرات را حفظ کنید.
- تعادل بدن خود را بهبود ببخشید.
تزریق استروئید
ریشه‌های عصبی در نواحی دچار تنگی ممکن است تحریک شده و ملتهب شوند. اگرچه تزریق داروی استروئیدی (کورتیکواستروئید) به اطراف این مناطق باعث رفع تنگی نمی‌شود، اما می‌تواند التهاب را کاهش داده و به تسکین درد کمک کند. تزریق استروئید برای همه افراد موثر نیست و انجام مکرر آن ممکن است باعث ضعیف شدن استخوان‌ها و بافت‌های همبند اطراف شود، بنابراین معمولاً تعداد دفعات تزریق در سال محدود است.
تزریق مفصل فاست
مفاصل فاست، مفاصلی هستند که مهره‌های ستون فقرات را به یکدیگر متصل می‌کنند و نقش مهمی در انعطاف‌پذیری و حرکت ستون فقرات دارند. وقتی یکی از این مفاصل به دلایلی مانند استئوآرتریت ملتهب یا تحریک شود، بافت استخوان اطراف آن متورم شده و ممکن است بر ریشه‌های عصبی مجاور فشار وارد کند. برای کاهش درد و التهاب، پزشک ماده‌ای شامل بی‌حسی موضعی و کورتیکواستروئید را مستقیماً به مفصل فاست آسیب‌دیده تزریق می‌کند.
بی‌حسی موضعی باعث تسکین موقت درد مفصل می‌شود و کورتیکواستروئیدها التهاب را کاهش داده و با کاهش تورم، فشار روی ریشه‌های عصبی را کم می‌کنند. این تزریق تحت هدایت دستگاه فلوروسکوپ که تصاویر زنده و دقیق از ستون فقرات و مفاصل ارائه می‌دهد، انجام می‌شود تا دارو به طور دقیق به محل مورد نظر برسد. مدت زمان انجام این روش بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه است و بیمار معمولاً همان روز ترخیص می‌شود. به طور کلی عوارض جانبی کمی دارد و بیمار می‌تواند از روز بعد فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرد.
رادیو فرکوئنسی ابلیشن
این روش با استفاده از امواج الکترومغناطیسی با انرژی بالا، عصب‌هایی که پیام‌های درد را منتقل می‌کنند به صورت ایمن تخریب می‌کند. رادیوفرکوئنسی ابلیشن برای افرادی که قبلاً تزریق مفصل فاست را انجام داده و تا حد زیادی دردشان کاهش یافته، مناسب است. این روش مشابه تزریق مفصل فاست علائم درد را هدف قرار می‌دهد، اما اثر تسکین درد آن مدت زمان طولانی‌تری باقی می‌ماند.
در این فرآیند، ابتدا پزشک بی‌حسی موضعی را روی پشت بیمار اعمال می‌کند و سپس با کمک سوزن، پروبی کوچک را به سمت عصب آسیب‌دیده هدایت می‌کند. برای اطمینان از قرارگیری دقیق پروب، از نوع خاصی از اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی استفاده می‌شود که تصاویر زنده و ویدئویی از ستون فقرات ارائه می‌دهد. پس از جایگذاری پروب، چند الکترود روی بدن بیمار قرار می‌گیرد تا بتوان ناحیه بزرگ‌تری را درمان کرد.
سپس از طریق پروب، امواج الکترومغناطیسی گرمایی تولید می‌شود که باعث ایجاد آسیب کنترل شده در عصب می‌شود و با تخریب بافت عصبی، درد کاهش می‌یابد. در مواردی که درد عصبی ناشی از تنگی کانال نخاعی باشد، این روش می‌تواند تا ۱۲ ماه مؤثر بوده و تسکین قابل توجهی ایجاد کند.
تزریق نقطه به نقطه ماشه‌ای یا تریگر پوینت
اگر گردن‌درد یا کمردرد ناشی از گرفتگی یا فشار عضلانی باشد و ارتباطی با فشردگی ریشه عصبی نداشته باشد، پزشک ممکن است تزریق در نقطه ماشه‌ای را پیشنهاد کند. این وضعیت معمولاً در افرادی که به دلیل تنگی کانال نخاعی یا قرارگیری طولانی‌مدت در وضعیت‌های نادرست بدن دچار گرفتگی عضلات می‌شوند، رخ می‌دهد. در این روش، داروی بی‌حسی به صورت مستقیم به عضله تزریق می‌شود تا درد عضلانی کاهش یابد.
مدت زمان انجام این تزریق حدود ۳۰ دقیقه است و بیمار معمولاً همان روز قادر به بازگشت به خانه خواهد بود. عوارض جانبی احتمالی آن شامل درد خفیف در محل تزریق است، اما بیشتر افراد بلافاصله پس از تزریق، کاهش درد و بهبود وضعیت عضلات خود را تجربه می‌کنند.
درمان تنگی کانال نخاعی از طریق عمل جراحی
اگر سایر روش‌های درمانی برای تنگی کانال نخاعی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی به عنوان گزینه‌ای ضروری مطرح شود. با این حال، بیشتر افرادی که دچار تنگی کانال نخاعی در ناحیه گردن یا کمر هستند، نیازی به جراحی ندارند و می‌توانند با روش‌های غیرتهاجمی بهبود یابند. روش‌های جراحی متنوعی برای درمان این مشکل وجود دارد که یکی از آنها لامینکتومی است؛ در این روش بخشی از استخوانی که روی کانال نخاعی فشار وارد می‌کند، برداشته می‌شود تا فضای بیشتری ایجاد شود. همچنین، جراحی فیوژن ستون فقرات ممکن است همراه با لامینکتومی برای تثبیت و تقویت ستون فقرات انجام شود.
عواملی که خطر ابتلا به تنگی کانال نخاعی را افزایش می‌دهند چیست؟
اکثر افرادی که به تنگی کانال نخاع مبتلا می‌شوند، بالای ۵۰ سال سن دارند. هرچند در برخی افراد جوان نیز ممکن است به دلیل تغییرات تخریبی، مانند ضربه‌های قبلی، ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات مانند اسکولیوز، یا بیماری‌های ژنتیکی که بر رشد استخوان و عضله در سراسر بدن تأثیر می‌گذارند، تنگی کانال نخاع ایجاد شود. تصویربرداری‌های ستون فقرات می‌توانند این عوامل را بررسی کرده و علت اصلی را مشخص کنند.
عوامل موثر در بروز تنگی کانال نخاع عبارتند از:
- سن بالای ۵۰ سال: با افزایش سن، عضلات ضعیف‌تر شده و مفاصل پشت ستون فقرات دچار ساییدگی می‌شوند. برای حفظ استحکام بدن، این مفاصل بزرگ‌تر شده و تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند تا وزن بدن را تحمل کنند.
- جنسیت مونث
- سابقه آسیب یا جراحی قبلی روی ستون فقرات
- چاقی، که به خصوص در تنگی کانال نخاع کمر تأثیرگذار است
- پوکی استخوان
- آسیب‌های مکرر (ترومای تجمعی)
- کشیدن سیگار
تنگی کانال نخاع ناحیه کمر ممکن است منجر به سندرم دم اسبی شود که نیاز فوری به مراقبت پزشکی دارد. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
- بی‌حسی شدید یا رو به افزایش در ناحیه بین پاها، ران‌های داخلی یا پشت پاها
- درد و ضعف شدید که به یک یا هر دو پا گسترش یافته و راه رفتن را دشوار می‌کند.
مراقبت بعد از جراحی
معمولاً پس از جراحی، به ویژه در دو روز اول بعد از عمل، بیمار احساس درد و ناراحتی خواهد داشت. چه در بیمارستان بستری باشید و چه در منزل دوران نقاهت را می‌گذرانید، جراح برای کاهش ورم و تسکین درد، داروهایی را تجویز می‌کند. بسته به نوع عمل و وضعیت کلی سلامت بیمار، برخی افراد ممکن است یک روز پس از جراحی قادر باشند به تدریج بنشینند و از تخت بلند شوند. شروع فعالیت‌ها به صورت مرحله‌ای و با کمک دیگران، متناسب با میزان تحمل بیمار انجام می‌شود.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
