انواع جراحی ستون فقرات
جراحی ستون فقرات یکی از روش‌های درمانی برای کاهش درد و رفع مشکلات ستون فقرات و نواحی اطراف آن است. امروزه این جراحی به شیوه‌های گوناگون انجام می‌شود. مشکلات موردنظر شامل بیماری‌هایی مانند دیسک کمر، تنگی کانال نخاعی، ناهنجاری‌های ستون فقرات، آسیب‌ها یا مشکلات مادرزادی می‌شوند. جراحی ستون فقرات به کاهش درد، بهبود عملکرد و در برخی موارد جلوگیری از آسیب بیشتر به اعصاب و نخاع کمک می‌کند. برای آشنایی با انواع جراحی‌های ستون فقرات و روش‌های انجام آن، ادامه مقاله را مطالعه کنید.
جراحی ستون فقرات چیست؟
جراحی‌های ستون فقرات برای درمان یا ترمیم دیسک‌های آسیب‌دیده، اتصال مهره‌ها، و رفع مشکلاتی مانند اسکولیوز (انحنای غیرطبیعی ستون فقرات) و تنگی کانال نخاعی با استفاده از ابزارهای تخصصی انجام می‌شود. این جراحی معمولاً زمانی انجام می‌گیرد که روش‌های غیرجراحی مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی یا تزریقات تأثیری نداشته باشند یا وضعیت بیمار به مرحله حاد رسیده باشد. جراحی ستون فقرات از حساسیت بالایی برخوردار است و باید توسط پزشکی ماهر و باتجربه انجام شود.
جراحی ستون فقرات برای درمان چه مشکلاتی انجام می‌شود؟
جراحی ستون فقرات برای درمان انواع مشکلات و بیماری‌های مرتبط با ستون فقرات انجام می‌شود. امروزه این نوع جراحی با روش‌های نوین و پیشرفته صورت می‌گیرد و کاربردهای متعددی دارد. از جمله بیماری‌هایی که ممکن است نیاز به جراحی ستون فقرات داشته باشند عبارت‌اند از:
دیسک کمر (دیسک بین مهره‌ای)
زمانی که دیسک‌های بین مهره‌ای دچار بیرون‌زدگی یا پارگی می‌شوند، ممکن است به اعصاب فشار وارد کرده و موجب درد، بی‌حسی یا ضعف در بخش‌های مختلف بدن شوند. در این شرایط، معمولاً جراحی باز برای درمان دیسک کمر انجام می‌شود و بخش آسیب‌دیده دیسک برداشته شده و با دیسک مصنوعی جایگزین می‌گردد.
تنگی کانال نخاعی
زمانی که کانال نخاعی در نواحی کمر یا گردن باریک می‌شود، ممکن است به نخاع یا اعصاب فشار وارد کند و باعث درد، ضعف عضلانی یا بی‌حسی در اندام‌ها شود. برای درمان تنگی کانال نخاعی در این نواحی، پزشک متخصص معمولاً بخشی از لامینا را برای گسترش فضای نخاعی برمی‌دارد.
آسیب‌های شدید به ستون فقرات
شکستگی‌ها یا آسیب‌های شدید مهره‌ها که بر اثر تصادف یا سقوط ایجاد می‌شوند، ممکن است به نخاع یا اعصاب فشار وارد کنند. در چنین مواردی، جراحی فیوژن ستون فقرات به‌منظور تثبیت مهره‌ها و ترمیم ناحیه آسیب‌دیده انجام می‌گیرد.
آرتروز یا استئوآرتریت ستون فقرات
آرتروز یا استئوآرتریت با تخریب تدریجی مفاصل و دیسک‌های ستون فقرات همراه است و موجب درد و التهاب در این ناحیه می‌شود. در موارد شدید، برای کاهش درد و تثبیت ستون فقرات ممکن است نیاز به جراحی فیوژن یا تعویض مفصل وجود داشته باشد.
اسکولیوز (انحراف ستون فقرات)
در اسکولیوز یا انحراف غیرطبیعی ستون فقرات، خمیدگی غیرعادی مهره‌ها ممکن است منجر به درد، اختلال در تنفس یا محدودیت حرکتی شود. برای اصلاح این انحراف، معمولاً از جراحی فیوژن همراه با پیچ و پلاک برای صاف کردن و تثبیت مهره‌ها استفاده می‌شود.
کیفوز (پشت خمیده)
کیفوز به انحنای غیرطبیعی ستون فقرات گفته می‌شود که اغلب در ناحیه بالای کمر رخ می‌دهد. این حالت می‌تواند باعث درد و محدودیت در حرکت شود. برای اصلاح این انحنا و درمان افراد مبتلا به قوز کمر، جراحی ستون فقرات لازم است.
فتق دیسک (دیسک بیرون زده)
وقتی دیسک بین مهره‌ها به سمت بیرون آمده و روی اعصاب اطراف فشار وارد می‌کند، فتق دیسک ایجاد می‌شود. برای کاهش فشار روی اعصاب، عمل دیسککتومی یا لامینکتومی به منظور برداشتن بخش‌های آسیب‌دیده دیسک انجام می‌گیرد.
تومورهای نخاعی یا ستون فقرات
تومورهایی که در ستون فقرات یا نخاع تشکیل می‌شوند، ممکن است به اعصاب و نخاع فشار وارد کنند. برای حذف تومور و درمان ناحیه آسیب‌دیده، جراحی ستون فقرات لازم است که باید با دقت و حساسیت فراوان انجام شود.
آسیب‌های ناشی از عفونت یا التهاب در ستون فقرات
التهاب‌ها یا عفونت‌های شدید در مهره‌ها می‌توانند منجر به درد و مشکلات جدی در ستون فقرات و نخاع شوند، که درمان آن ممکن است نیازمند جراحی برای حذف بخش‌های عفونی و آسیب‌دیده باشد.
مشکلات مادرزادی ستون فقرات
برخی افراد با نقص مهره‌ها یا ناهنجاری‌های مختلف ستون فقرات متولد می‌شوند که ممکن است مشکلاتی مانند اختلالات حرکتی، دیسک کمر، مشکلات عصبی در پا و زانو و درد در ناحیه پشت و گردن برای آن‌ها ایجاد کند. معمولاً برای درمان این ناهنجاری‌های مادرزادی از جراحی‌های ستون فقرات استفاده می‌شود.
تشخیص بیماری ستون فقرات چگونه است؟
تشخیص بیماری‌های ستون فقرات از چندین مرحله تشکیل شده است که به پزشک کمک می‌کند تا علت اصلی مشکل را تعیین کند. در ادامه مراحل مختلف تشخیص بیماری‌های ستون فقرات آمده است:
معاینه فیزیکی
در معاینه فیزیکی برای تشخیص مشکلات ستون فقرات، پزشک از بیمار می‌خواهد حرکات مشخصی مانند خم شدن یا چرخش را انجام دهد تا ببیند این حرکات درد را افزایش می‌دهند یا خیر. همچنین پزشک حساسیت، قدرت عضلات و پاسخ‌های عصبی را بررسی می‌کند تا وجود فشار روی اعصاب را ارزیابی نماید.
آزمایش‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری دقیق نقش مهمی در تشخیص مشکلات ستون فقرات دارند و به پزشک کمک می‌کنند تا علت بیماری را بهتر درک کند. از جمله روش‌های تصویربرداری رایج برای تشخیص بیماری‌های ستون فقرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): این روش تصاویر بسیار دقیقی از دیسک‌ها، اعصاب و نخاع فراهم می‌کند و برای تشخیص مشکلاتی مانند آسیب‌های دیسک، تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک و اختلالات عصبی ستون فقرات کاربرد دارد.
- سی‌تی‌اسکن (CT scan): این تصویربرداری بیشتر به نمایش جزئیات استخوان‌ها و مهره‌های ستون فقرات می‌پردازد و در شناسایی مشکلاتی مثل شکستگی‌های استخوانی یا تومورها بسیار مفید است.
آزمایش خون و مایع نخاعی
در برخی مواقع برای تشخیص عفونت در مایع اطراف نخاع، نمونه‌برداری از مایع نخاعی انجام می‌شود. علاوه بر این، آزمایش خون نیز برای بررسی علائمی مانند تعداد گلبول‌های سفید و میزان پروتئین‌های التهابی به منظور شناسایی وجود عفونت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش‌های جراحی ستون فقرات
جراحی ستون فقرات بسته به نوع بیماری، شدت آسیب، سن بیمار و محل دقیق مشکل، روش‌های مختلفی دارد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های جراحی ستون فقرات معرفی شده‌اند:
- دیسککتومی: این جراحی برای برداشتن دیسک آسیب‌دیده یا فتق شده بین مهره‌ها انجام می‌شود تا فشار وارد بر عصب کاهش یابد. دیسککتومی می‌تواند به صورت جراحی باز یا میکروسکوپی (کم تهاجمی) انجام شود.
- لامینکتومی: در این جراحی، بخشی از استخوان لامینا (پشت مهره) برداشته می‌شود تا فضای کانال نخاعی بیشتر شده و فشار روی نخاع و اعصاب کاهش پیدا کند. این عمل نیازمند دقت بالایی است.
- فیوژن ستون فقرات: زمانی که آرتروز یا فرسایش مهره‌ها رخ داده باشد، چند مهره با پیچ، میله و پیوند استخوانی به هم متصل می‌شوند تا حرکت مهره‌ها محدود شده و درد کاهش یابد.
- فورامینوتومی: این روش برای باز کردن فضای مجرایی است که ریشه‌های عصبی از آن عبور می‌کنند و به کاهش فشار و درد ناشی از باریک شدن مجرای عصبی کمک می‌کند.
- تعویض دیسک: برای بیمارانی که دیسک کمر یا گردن‌شان به شدت آسیب دیده، دیسک مصنوعی جایگزین دیسک آسیب‌دیده می‌شود تا حرکت طبیعی مهره‌ها حفظ گردد.
- جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات (اسکولیوز و کیفوز): این جراحی برای صاف کردن انحنای غیرطبیعی ستون فقرات با استفاده از میله‌ها، پیچ‌ها و پیوندهای استخوانی انجام شده و نیاز به دوره بهبودی طولانی دارد.
- جراحی بسته یا کم‌تهاجمی ستون فقرات (Minimally Invasive Spine Surgery – MISS): این روش با برش‌های کوچک و ابزارهای تخصصی انجام می‌شود و برای مشکلاتی مانند فتق دیسک یا تنگی کانال کاربرد دارد. این جراحی درد کمتر و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد.
- جراحی اندوسکوپیک ستون فقرات: مشابه دیسککتومی است و با استفاده از دوربین و ابزارهای باریک از طریق یک برش کوچک انجام می‌شود، بدون نیاز به جراحی باز یا بستری طولانی.
- ورتبروکتومی (Vertebrectomy): این جراحی برای حذف مهره‌های تخریب شده بر اثر تومور یا آسیب شدید است که در آن مهره حذف شده و با ساختار مصنوعی یا پیوند استخوانی جایگزین می‌شود.
- کایفوپلاستی و ورتبروپلاستی: این روش‌ها برای درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌ها، به ویژه در بیماران مبتلا به پوکی استخوان، کاربرد دارند. در کایفوپلاستی، سیمان پزشکی به داخل مهره تزریق می‌شود تا آن را تثبیت کند؛ این عمل معمولاً به صورت سرپایی و با کمترین درد انجام می‌شود.
مراقبت‌های قبل عمل ستون فقرات
مراقبت‌های پیش از جراحی ستون فقرات اهمیت زیادی دارند، زیرا می‌توانند نقش مهمی در موفقیت عمل و روند بهبودی ایفا کنند. برخی از نکات مهم قبل از عمل عبارت‌اند از:
- ملاقات و مشاوره کامل با جراح برای کسب اطلاعات لازم درباره جراحی
- انجام آزمایش‌های لازم برای ارزیابی وضعیت سلامت، مانند آزمایش خون، نوار قلب (ECG) و تصویربرداری‌های پزشکی مثل MRI یا سی‌تی‌اسکن
- قطع یا تنظیم مصرف داروهای خاص بر اساس دستور پزشک
- مصرف دقیق داروهای تجویز شده توسط تیم درمان
- حداقل ۸ ساعت قبل از جراحی از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید
- نوشیدن مایعات بدون قند و کافئین در صورت اجازه پزشک
- آماده کردن محیط منزل برای دوران نقاهت و تسهیل مراقبت‌های بعد از جراحی
- صحبت با پزشک یا مشاور برای کاهش استرس و نگرانی‌های پیش از عمل
- کسب اطلاعات کافی درباره مراحل و روند جراحی
- اطمینان از داشتن استراحت کافی قبل از روز عمل
- در روز جراحی لباس‌های راحت و آزاد بپوشید و از استفاده از جواهرات، آرایش و لاک ناخن خودداری کنید
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل قبل از جراحی
جراحی ستون فقرات چگونه انجام می‌شود؟
نحوه انجام جراحی ستون فقرات بسته به نوع مشکل و بیماری هر فرد متفاوت است، اما به طور کلی مراحل اصلی جراحی به شرح زیر است:
- ابتدا بیمار بر اساس نوع جراحی، تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد.
- معمولاً در این جراحی‌ها، بیمار به صورت خوابیده روی شکم قرار می‌گیرد.
- سپس جراح برش کوچکی در ناحیه کمر یا گردن، بسته به محل جراحی، ایجاد می‌کند تا به بخش آسیب‌دیده ستون فقرات دسترسی پیدا کند.
- در جراحی دیسککتومی، قسمت آسیب‌دیده دیسک که باعث فشار بر روی اعصاب شده، برداشته می‌شود.
- در صورت نیاز، دیسک آسیب‌دیده با دیسک مصنوعی جایگزین خواهد شد.
- پس از پایان عمل، محل برش توسط جراح بخیه زده شده و پانسمان می‌شود.
- در پایان، بیمار برای به هوش آمدن به بخش ریکاوری منتقل می‌گردد.
عوارض جراحی ستون فقرات
عوارض جراحی ستون فقرات ممکن است بسته به نوع جراحی، وضعیت بیمار و مهارت جراح متفاوت باشد، اما برخی از عوارض شایع عبارتند از:
- عفونت محل جراحی: احتمال بروز عفونت در ناحیه برش یا عمق بافت‌های ستون فقرات
- خونریزی: ممکن است در حین یا بعد از عمل خونریزی اتفاق بیفتد
- آسیب به اعصاب یا نخاع: که می‌تواند باعث ضعف، بی‌حسی یا حتی فلج موقت یا دائم شود
- درد مداوم یا بازگشت درد: ممکن است درد پس از جراحی به طور کامل رفع نشود یا دوباره ظاهر شود
- جابجایی یا شکستگی ابزارهای جراحی: مانند پیچ‌ها و میله‌ها در جراحی‌های فیوژن
- تشکیل لخته خون: ریسک ایجاد لخته خون در پاها (ترومبوز ورید عمقی) که می‌تواند به ریه‌ها منتقل شود (آمبولی ریوی)
- مشکلات در بهبود زخم: از جمله باز شدن محل برش یا کندی ترمیم
- ری اکشن به بیهوشی یا داروها: که ممکن است عوارض جانبی مانند حالت تهوع، استفراغ یا مشکلات تنفسی ایجاد کند
- کاهش حرکت ستون فقرات: به ویژه بعد از جراحی‌های فیوژن که مهره‌ها به هم جوش داده می‌شوند
- عوارض خاص بسته به نوع جراحی: مثلاً نشت مایع نخاعی یا آسیب به ساختارهای مجاور
در نهایت، قبل از جراحی باید تمام این موارد با پزشک متخصص مطرح و بررسی شود تا ریسک‌ها به حداقل برسد.
مراقبت های بعد از جراحی ستون فقرات
بعد از جراحی ستون فقرات، رعایت مراقبت‌های ویژه برای تسریع روند بهبودی بسیار مهم است و تاثیر قابل توجهی در کیفیت نتیجه جراحی دارد.
- معمولاً تمرینات فیزیوتراپی از روز پس از عمل آغاز می‌شود که به افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات کمک می‌کند.
- استراحت کافی به مدت یک تا دو هفته ضروری است.
- بیمار می‌تواند در ابتدا از عصا یا واکر برای راه رفتن استفاده کند.
- پیاده‌روی سبک و کوتاه به روند بهبود کمک می‌کند.
- هنگام نشستن باید طوری قرار بگیرید که ستون فقرات کاملاً صاف و مستقیم باشد.
- در زمان خواب، بهتر است به پشت بخوابید و بالشی زیر سر و زانوها قرار دهید. تشک نباید خیلی نرم باشد و باید مراقب باشید که در خواب دچار پیچ‌خوردگی یا خمیدگی شدید نشوید (مانند حالت جنینی) و از خوابیدن به شکم خودداری کنید.
- داروها را دقیقاً طبق تجویز پزشک مصرف کنید.
- مصرف برخی داروها مانند آسپیرین، ژلوفن و داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی تا ۳ تا ۶ ماه پس از جراحی ممنوع است.
- پس از جراحی و با هماهنگی پزشک، می‌توانید دوش بگیرید. بهتر است در حمام روی صندلی بنشینید. معمولاً دو روز بعد از عمل می‌توان به حمام رفت، در این موارد از پانسمان ضدآب استفاده کنید و در غیر این صورت پانسمان را خشک نگه دارید.
- از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین، بلند کردن اجسام سنگین و حرکات ناگهانی کمر حداقل تا ۶ هفته خودداری کنید.
- پانسمان زخم را به مدت پنج روز پوشانده و بعد از آن تنها باید زخم را خشک و تمیز نگه دارید.
- از وارد کردن استرس و فشار زیاد به ستون فقرات پرهیز کنید.
- معمولاً پس از چند هفته می‌توانید رانندگی را از سر بگیرید.
- قبل از بازگشت به محل کار، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
- بخیه‌های غیر قابل جذب معمولاً ۱۰ تا ۱۲ روز پس از عمل کشیده می‌شوند.
- بخیه‌های جذبی نیاز به کشیدن ندارند اما باید ابتدا و انتهای آن‌ها تمیز نگه داشته شود.
- استفاده از کمربند یا بریس به نوع جراحی و نظر پزشک بستگی دارد؛ در جراحی‌هایی که فیکساسیون انجام شده، معمولاً استفاده از کمربند به مدت یک تا دو ماه توصیه می‌شود، اما در جراحی‌های سبک‌تر، فقط در روزهای اول جهت کاهش درد کاربرد دارد.
کلام پایانی
جراحی ستون فقرات به روش‌های متنوعی انجام می‌شود؛ برخی از این روش‌ها به صورت سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی بوده و برخی دیگر مستلزم بیهوشی و بستری شدن در بیمارستان هستند. انتخاب روش مناسب و تصمیم‌گیری درباره نوع جراحی باید حتماً توسط پزشک متخصص و باتجربه انجام شود. ستون فقرات و نخاع از حساس‌ترین بخش‌های سیستم عصبی بدن هستند و نقش بسیار مهمی در عملکرد کلی بدن ایفا می‌کنند، بنابراین انتخاب جراح ماهر اهمیت ویژه‌ای دارد. دکتر حسن محمدی متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات از جراحان برجسته مغز و اعصاب کشور هستند که سال‌ها تجربه موفق در زمینه جراحی‌های ستون فقرات و درمان تومورهای مربوطه دارند. انتخاب یک جراح حرفه‌ای، تضمینی برای رسیدن به بهترین نتیجه درمانی است.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
