سندرم تترد کورد چیست ؟
سندرم تترِد کورد (Tethered Cord Syndrome) یا «طناب نخاعی گیر افتاده» یکی از اختلالات نسبتاً نادر و مهم سیستم عصبی است که اغلب در کودکان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در نوجوانان و بزرگسالان نیز رخ دهد. در این بیماری، نخاع به‌طور غیرطبیعی به بافت‌های اطراف ستون فقرات متصل می‌شود، که باعث کشش و محدود شدن حرکت نخاع در کانال نخاعی می‌گردد. این کشش می‌تواند منجر به بروز علائم عصبی، مشکلات اسکلتی و حتی اختلالات ادراری و گوارشی شود.
اهمیت شناسایی این بیماری از آنجا ناشی می‌شود که علائم اولیه آن، مانند درد کمر یا تغییر شکل پاها، ممکن است با مشکلات ساده اسکلتی یا ارتوپدی اشتباه گرفته شوند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب سندرم تترِد کورد می‌تواند از آسیب‌های جدی و غیرقابل برگشت به اعصاب پیشگیری کند.
هدف این مقاله ارائه اطلاعاتی ساده و کاربردی درباره علل، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی این بیماری است تا در صورت مشاهده نشانه‌ها، بتوانید اقدامات لازم را برای پیگیری و درمان به موقع انجام دهید. تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران،همراه ما باشید.
سندرم تترِد کورد چیست ؟
سندرم تترِد کورد (Tethered Cord Syndrome) یک اختلال نخاعی است که در آن نخاع به‌طور غیرطبیعی به بافت‌های اطراف ستون فقرات متصل یا گیر می‌کند. در حالت طبیعی، نخاع باید در کانال نخاعی آزادانه حرکت کند، اما در این بیماری، هر بار که ستون فقرات رشد می‌کند یا حرکت شدید انجام می‌دهد، نخاع تحت کشش قرار می‌گیرد. این کشش مداوم می‌تواند به مرور زمان باعث آسیب عصبی، اختلال در حرکت پاها، تغییر شکل ستون فقرات و حتی مشکلات ادراری و گوارشی شود.
سندرم تترِد کورد ممکن است مادرزادی باشد و با ناهنجاری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا یا لیپوم نخاعی همراه شود، یا به شکل اکتسابی پس از جراحی، ضربه یا عفونت‌های نخاعی ایجاد گردد.
آگاهی و تشخیص زودهنگام این بیماری اهمیت بالایی دارد، زیرا با انجام جراحی می‌توان نخاع را آزاد کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد. در صورت تأخیر در درمان، آسیب‌های ناشی از کشش نخاع ممکن است دائمی و غیرقابل بازگشت باشند.
علل و عوامل ایجاد سندرم تترد کورد
سندرم تترِد کورد (Tethered Cord Syndrome) یک اختلال مهم نخاعی است که می‌تواند در کودکان و بزرگسالان ظاهر شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که نخاع به بافت‌های اطراف ستون فقرات چسبیده یا گیر کند و بسته به شرایط فرد، منشأ آن می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد.
علل مادرزادی
بخش قابل‌توجهی از بیماران مبتلا به تترِد کورد از بدو تولد با این مشکل مواجه هستند. در این موارد، نقص در بسته شدن لوله عصبی یا شکل‌گیری غیرطبیعی نخاع در دوران جنینی، عامل اصلی به شمار می‌رود. از مهم‌ترین علل مادرزادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسپینا بیفیدا اوکولتا (Spina bifida occulta): یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات است که در آن مهره‌ها به طور کامل بسته نمی‌شوند و می‌تواند موجب چسبندگی نخاع شود.
- فیلام ترمیناله ضخیم: فیلام، رشته‌ای نازک از بافت است که انتهای نخاع را نگه می‌دارد. ضخیم شدن غیرطبیعی آن باعث کشش بیش از حد نخاع می‌شود.
- لیپوم نخاعی یا فیلام چرب: وجود توده چربی در انتهای نخاع یا اطراف آن، حرکت آزاد نخاع را محدود می‌کند.
- دیسرافیسم‌های نخاعی: مجموعه‌ای از ناهنجاری‌های عصبی مادرزادی که معمولاً با چسبندگی نخاع همراه هستند.
علل اکتسابی
در برخی افراد، سندرم تترِد کورد بعد از تولد و در طول زندگی ایجاد می‌شود. این نوع نسبت به موارد مادرزادی کمتر شایع است، اما اهمیت بالایی دارد زیرا در بسیاری از موارد قابل پیشگیری یا کنترل است. مهم‌ترین علل اکتسابی عبارتند از:
- جراحی‌های قبلی نخاع یا ستون فقرات: تشکیل بافت اسکار و چسبندگی پس از عمل‌های جراحی می‌تواند باعث کشش نخاع شود.
- ضربه‌های نخاعی (تروما): آسیب شدید به ستون فقرات ممکن است منجر به اتصال غیرطبیعی نخاع به بافت‌های اطراف گردد.
- عفونت‌ها و التهاب‌ها: برخی عفونت‌ها یا فرآیندهای التهابی در ناحیه نخاع می‌توانند باعث تشکیل بافت فیبروز و در نهایت گیر افتادن نخاع شوند.
به‌طور کلی، چه علت بیماری مادرزادی باشد و چه اکتسابی، نتیجه نهایی مشابه است: نخاع حرکت آزادانه ندارد و تحت کشش قرار می‌گیرد؛ وضعیتی که در صورت تأخیر در تشخیص و درمان می‌تواند به آسیب‌های عصبی جدی منجر شود.
علائم و نشانه های سندرم تترد کورد
سندرم تترِد کورد می‌تواند با مجموعه‌ای از علائم عصبی، اسکلتی و حتی مشکلات ادراری و گوارشی خود را نشان دهد و شدت این علائم بسته به سن بیمار و میزان کشش نخاع متفاوت است. یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها، درد مزمن در ناحیه کمر و پاها است که معمولاً هنگام فعالیت یا نشستن طولانی تشدید می‌شود. برخی بیماران دچار ضعف و بی‌حسی اندام‌های تحتانی، اختلال در راه رفتن یا لنگیدن می‌شوند و به مرور ممکن است اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) یا تغییر شکل پاها نیز ایجاد گردد.
در گروهی دیگر، مشکلات ادراری و گوارشی برجسته است؛ به‌گونه‌ای که فرد ممکن است با بی‌اختیاری یا تکرر ادرار، احتباس ادراری، یبوست یا بی‌اختیاری مدفوع مواجه شود.
در کودکان، برخی نشانه‌های پوستی در ناحیه کمر می‌تواند سرنخ مهمی برای تشخیص باشد؛ مانند لکه‌های پررنگ یا قرمز، پرمویی غیرطبیعی، یا حفره کوچک و غیرعادی روی پوست کمری.
این علائم معمولاً با گذر زمان پیشرفت می‌کنند و در صورت عدم توجه می‌توانند منجر به آسیب دائمی عصبی شوند. بنابراین، آگاهی والدین و مراجعه زودهنگام به متخصص نقش مهمی در پیشگیری از عوارض جدی این بیماری دارد.
عوارض و خطرات عدم درمان سندرم تترِد کورد
سندرم تترِد کورد در صورتی که به موقع تشخیص داده نشود و درمان مناسب دریافت نکند، می‌تواند به تدریج باعث آسیب‌های عصبی جبران‌ناپذیر شود. کشش مستمر نخاع در این بیماری باعث اختلال در خون‌رسانی و عملکرد اعصاب شده و علائم به‌صورت پیشرونده شدت می‌یابند.
از مهم‌ترین عوارض عدم درمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف یا فلج دائمی اندام‌های تحتانی
- تغییر شکل ستون فقرات مانند اسکولیوز
- مشکلات جدی در کنترل ادرار و مدفوع
- دردهای مزمن عصبی
- کاهش کیفیت زندگی
در کودکان، این آسیب‌ها علاوه بر مشکلات حرکتی و عصبی، می‌تواند رشد طبیعی را نیز مختل کند و در بزرگسالان، ناتوانی‌های حرکتی و ادراری ممکن است دائمی باشد. نکته کلیدی این است که بسیاری از این عوارض با تشخیص و درمان به‌موقع قابل پیشگیری هستند؛ اما در صورت پیشرفت بیماری، حتی بعد از جراحی نیز ممکن است بخشی از آسیب‌ها قابل بازگشت نباشند.
روش های تشخیص سندرم تترِد کورد
تشخیص سندرم تترِد کورد نیازمند دقت بالای پزشک و استفاده از روش‌های تخصصی است، زیرا بسیاری از علائم آن ممکن است با بیماری‌های دیگر ستون فقرات یا سیستم عصبی اشتباه گرفته شود. اولین مرحله در فرآیند تشخیص، معاینه بالینی کامل توسط متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات است. پزشک با ارزیابی قدرت عضلانی، حس، هماهنگی حرکتی، وضعیت راه رفتن، تغییرات اسکلتی و مشکلات ادراری یا گوارشی می‌تواند به احتمال وجود این سندرم پی ببرد. در کودکان، علائم پوستی غیرطبیعی در ناحیه کمر مانند لکه‌های پررنگ، پرمویی یا حفره‌های کوچک نیز می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده باشد.
ابزار اصلی برای تشخیص قطعی این بیماری، تصویربرداری MRI است که امکان مشاهده مستقیم نخاع و محل چسبندگی یا گیر افتادن آن را فراهم می‌کند. MRI به پزشک کمک می‌کند تا ضخامت فیلام ترمیناله، وجود لیپوم نخاعی یا سایر ناهنجاری‌های مادرزادی و اکتسابی را شناسایی کند. در برخی موارد خاص، تصویربرداری CT یا تست‌های تکمیلی مانند بررسی عملکرد مثانه (اورودینامیک) نیز برای ارزیابی دقیق‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به طور خلاصه، ترکیب معاینه بالینی دقیق و تصویربرداری MRI مطمئن‌ترین روش برای تشخیص سندرم تترِد کورد است و تشخیص به‌موقع نقش حیاتی در جلوگیری از پیشرفت آسیب‌های عصبی و حفظ کیفیت زندگی بیمار دارد.
روش های درمان سندرم تترِد کورد
اصلی‌ترین روش درمان سندرم تترِد کورد، جراحی آزادسازی نخاع (Detethering surgery) است. در این عمل، جراح با بهره‌گیری از میکروسکوپ و ابزارهای دقیق، چسبندگی‌ها یا بافت‌های غیرطبیعی مانند فیلام ضخیم یا لیپوم را برمی‌دارد تا نخاع بتواند دوباره به‌طور آزادانه حرکت کند. هدف اصلی جراحی، کاهش کشش نخاع و جلوگیری از پیشرفت علائم است؛ با این حال، در مواردی که آسیب عصبی دیر تشخیص داده شود، ممکن است برخی مشکلات بیمار به‌طور کامل رفع نشود.
در بیمارانی که علائم خفیف یا پایدار دارند، پزشک ممکن است توصیه کند که فقط تحت پیگیری بالینی و تصویربرداری دوره‌ای (MRI) قرار گیرند. این رویکرد معمولاً زمانی به کار می‌رود که ریسک جراحی بیشتر از فواید آن باشد یا علائم محدود و غیرپیشرونده باشند.
مراقبت‌های پس از جراحی نیز اهمیت زیادی دارند و شامل کنترل دقیق علائم عصبی، فیزیوتراپی برای بازگرداندن عملکرد حرکتی و در برخی بیماران مشاوره اورولوژی برای مدیریت مشکلات ادراری است.
به‌طور کلی، تصمیم‌گیری در مورد درمان سندرم تترِد کورد بستگی به شدت علائم، علت زمینه‌ای، سن بیمار و میزان پیشرفت بیماری دارد، اما در اغلب موارد، جراحی زودهنگام بهترین گزینه برای پیشگیری از عوارض غیرقابل برگشت محسوب می‌شود.
پیش‌آگهی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سندرم تترِد کورد
پیش‌آگهی بیماران مبتلا به سندرم تترِد کورد تا حد زیادی به زمان تشخیص و سرعت مداخله درمانی بستگی دارد. اگر بیماری در مراحل اولیه و پیش از ایجاد آسیب‌های جدی عصبی شناسایی شود، نتایج جراحی معمولاً رضایت‌بخش بوده و بیمار می‌تواند به زندگی روزمره بازگردد. در کودکان، درمان به‌موقع می‌تواند از بروز مشکلات حرکتی، اسکلتی و ادراری جلوگیری کند و روند رشد طبیعی را حفظ نماید. اما در صورتی که تشخیص دیرهنگام انجام شود، حتی بعد از جراحی ممکن است برخی آسیب‌های عصبی مانند اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، ضعف یا تغییر شکل اندام‌ها به‌طور کامل برطرف نشوند.
با این وجود، اکثر بیماران پس از جراحی کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و بازگشت توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را تجربه می‌کنند. پیگیری منظم با MRI، فیزیوتراپی و ویزیت دوره‌ای توسط متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات نقش مهمی در حفظ نتایج درمان دارد.
به طور کلی، اگرچه سندرم تترِد کورد می‌تواند پیامدهای جدی ایجاد کند، اما با آگاهی خانواده‌ها، تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، چشم‌انداز زندگی بیماران به شکل قابل‌توجهی بهبود می‌یابد.
پیشگیری و توصیه های کاربردی به بیماران و خانواده ها
سندرم تترِد کورد می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و در بسیاری از موارد امکان پیشگیری کامل از آن وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های مناسب می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
برای خانواده‌ها، توجه ویژه به علائم هشداردهنده در کودکان اهمیت دارد. نشانه‌هایی مانند درد مداوم کمر، تغییر در نحوه راه رفتن، ضعف اندام‌ها، بی‌اختیاری ادرار یا علائم پوستی غیرطبیعی در ناحیه کمری باید جدی گرفته شوند و کودک برای بررسی‌های دقیق‌تر نزد متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات ارجاع داده شود.
در بزرگسالان نیز، دردهای مزمن و پیشرونده کمر یا پاها و مشکلات ادراری می‌تواند نشانه‌ای از تترِد کورد تشخیص‌نداده‌نشده در دوران کودکی باشد. همچنین افرادی که سابقه جراحی نخاع یا ضربه شدید به ستون فقرات دارند، باید در صورت بروز علائم مشکوک، پیگیری پزشکی منظم داشته باشند.
از دیگر اقدامات مهم می‌توان به تصویربرداری دوره‌ای (MRI) در بیماران پرخطر، فیزیوتراپی پس از درمان و رعایت توصیه‌های پزشک برای جلوگیری از آسیب مجدد نخاع اشاره کرد. به طور کلی، آگاهی خانواده‌ها، مراجعه به‌موقع به پزشک و پیگیری منظم بهترین راه برای پیشگیری از عوارض غیرقابل برگشت سندرم تترِد کورد است.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
