جراحی کرانیوتومی یا عمل باز جمجمه چیست؟
جراحی کرانیوتومی یکی از روش‌های جراحی در حوزه مغز و اعصاب است که شامل برداشتن بخشی از جمجمه برای دسترسی به مغز می‌شود. این تکنیک در درمان تومورها، خونریزی‌های مغزی و بسیاری از اختلالات دیگر مغزی کاربرد دارد و با پیشرفت فناوری‌های پزشکی و افزایش مهارت جراحان، نتایج درمانی به‌طور چشمگیری بهبود یافته است.
دکتر حسن محمدی با سال‌ها تجربه در انواع جراحی‌های مغز و اعصاب و بهره‌مندی از دانش به‌روز، یکی از برجسته‌ترین جراحان در زمینه کرانیوتومی محسوب می‌شوند. جراحی کرانیوتومی یا عمل باز جمجمه یکی از حساس‌ترین جراحی‌هاست که نیازمند دقت و تخصص بسیار بالا بوده و باید توسط پزشک باتجربه انجام شود.
برای آشنایی با انواع جراحی کرانیوتومی و مراحل انجام آن، تا پایان مقاله با دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران همراه باشید.
جراحی کرانیوتومی چیست؟
کرانیوتومی یک عمل جراحی است که در آن جراح برش‌هایی بر روی پوست سر ایجاد کرده و سپس با استفاده از ابزارهای ویژه بخشی از جمجمه را به‌طور موقت برمی‌دارد تا به مغز و ساختارهای داخلی آن دسترسی پیدا کند. این روش برای درمان انواع مشکلات و بیماری‌ها از جمله تومور مغزی، خونریزی‌های داخلی، آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه یا تصادف، عفونت‌ها و انسداد جریان مایع مغزی-نخاعی به کار می‌رود.
پس از پایان جراحی، قسمت برداشته شده جمجمه با پیچ‌ها و ابزارهای مخصوص به جای خود بازگردانده شده و پوست سر با بخیه بسته می‌شود. به دلیل انجام جراحی در ناحیه حساس مغز، کرانیوتومی یکی از عمل‌های جراحی بسیار پیچیده و حساس محسوب می‌شود و ممکن است بیمار تا مدتی پس از عمل با برخی علائم و عوارض مواجه شود.
در چه مواردی جراحی کرانیوتومی انجام می‌شود؟
جراحی کرانیوتومی زمانی انجام می‌شود که دسترسی مستقیم به مغز از طریق روش‌های غیرجراحی برای درمان برخی بیماری‌ها امکان‌پذیر نباشد. در این موارد، پزشک متخصص مغز و اعصاب پس از بررسی‌های دقیق و ارزیابی آزمایش‌های بیمار، جمجمه بری یا جراحی باز جمجمه را توصیه می‌کند. برخی از مواردی که نیاز به کرانیوتومی دارند عبارت‌اند از:
- تومورهای مغزی: برای برداشتن تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم که در داخل مغز قرار دارند.
- خونریزی مغزی: جهت جلوگیری و درمان خونریزی‌هایی که موجب افزایش فشار داخل جمجمه می‌شوند.
- درمان آسیب‌های مغزی: ترمیم آسیب‌هایی که در اثر تصادف یا عوامل دیگر ایجاد شده و منجر به لخته شدن خون در مغز و جمجمه شده‌اند.
- بیماری‌های مغزی مقاوم به درمان دارویی: مانند برخی انواع صرع که با دارو کنترل نمی‌شوند.
- نمونه‌برداری (بیوپسی): برای تشخیص بیماری‌های مغزی که با روش‌های دیگر قابل شناسایی نیستند.
- عفونت‌های مغزی: عفونت‌هایی که با درمان دارویی بهبود نیافته‌اند.
- آنوریسم: بستن و ترمیم رگ‌های آسیب‌دیده که باعث خونریزی مغزی شده‌اند.
انواع جراحی کرانیوتومی
جراحی کرانیوتومی دارای انواع مختلفی است و پزشک با توجه به وضعیت و شرایط بیمار، مناسب‌ترین روش را انتخاب می‌کند. در این جراحی، ابتدا محل دقیق ضایعه با استفاده از سی‌تی اسکن و MRI مشخص می‌شود و پس از بیهوشی، جراح مغز و اعصاب اقدام به برداشتن بخشی از استخوان جمجمه می‌کند. پس از پایان جراحی، استخوان برداشته شده دوباره در جای خود قرار گرفته و با پیچ، تیتانیوم، سیم یا نخ ثابت می‌شود. از جمله انواع جراحی باز جمجمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کرانیوتومی ترانس‌لابیرنتین
جراحی ترانس‌لابیرنتین نوعی کرانیوتومی است که در ناحیه لابیرنت یا همان بخش حلزونی گوش انجام می‌شود. این روش برای دسترسی به مناطق خاصی از مغز، عصب‌های جمجمه و تومورهایی که نزدیک گوش قرار دارند، به کار می‌رود. جراحی ترانس‌لابیرنتین به جراح امکان می‌دهد تا با کمترین آسیب به ساختارهای حیاتی مغز و اعصاب، به ناحیه مورد نظر دسترسی پیدا کند. این جراحی عمدتاً برای برداشتن تومورهای گوش انجام می‌شود و در برخی موارد ممکن است شنوایی گوش تحت عمل را تحت تأثیر قرار دهد.
کرانیوتومی سوپرا اوربیتال
در جراحی سوپرااوربیتال، جراح برشی در ناحیه پیشانی و بالای چشم ایجاد می‌کند تا دسترسی عمیق به بافت مغز، پشت بینی و اطراف چشم فراهم شود. هدف این جراحی، دسترسی به بخش فرونتوتمپورال (پیشانی و گیجگاه) برای برداشتن تومورهای این ناحیه از قشر مغز است. به دلیل ایجاد برش‌های کوچک در استخوان جمجمه، خطر آسیب به مغز نسبت به روش‌های دیگر کمتر است. از این رو، جراحی سوپرااوربیتال با درد کمتر، اسکارهای کوچک‌تر و کاهش احتمال آسیب مغزی همراه است. این روش می‌تواند جایگزین مناسبی برای جراحی اندوسکوپیک اندونازال باشد، به ویژه در مواردی که تومور یا ضایعه مغزی بزرگ و نزدیک به عصب افتالمیک قرار دارد.
جراحی کرانیوتومی اوربیتو زیگوماتیک
در این روش، جراح برشی بین چشم و استخوان گونه ایجاد می‌کند تا به مغز دسترسی پیدا کند. این برش معمولاً بین قسمت فوقانی خارجی حفره چشم، استخوان گونه و پشت خط رویش مو قرار می‌گیرد. جراحی اوربیتو-زیگوماتیک دسترسی وسیعی به مغز فراهم می‌کند و برای درمان آنوریسم شریان‌های ارتباطی قدامی، تومورهای هیپوفیز، مننژیوما، کرانیوفارنژیوما و سایر تومورهای پیچیده کاربرد دارد. این نوع کرانیوتومی عمدتاً برای برداشتن توده‌هایی انجام می‌شود که در نواحی اطراف چشم یا صورت قرار دارند.
کرانیوتومی سوراخ کلید
جراحی سوراخ کلید یا جراحی کم‌تهاجمی مغزی، روشی پیشرفته است که با برش‌های بسیار کوچک و استفاده از ابزارهای ویژه و دوربین‌های دقیق انجام می‌شود. این تکنیک به دلیل برش‌های کوچک در جمجمه، شبیه به سوراخ کلید نام‌گذاری شده است. از این روش برای برداشتن تومورهای کوچک و سطحی مغز مانند مننژیوم یا تومورهای هیپوفیز، درمان آنوریسم‌های مغزی، تخلیه هماتوم‌ها (لخته‌های خونی)، دسترسی به کیست‌ها و ضایعات مغزی و انجام جراحی در نواحی حساس مغز که نیاز به دقت و کمترین آسیب دارند، استفاده می‌شود.
آمادگی‌های قبل از جراحی کرانیوتومی یا جراحی باز جمجمه
قبل از انجام جراحی باز جمجمه، بررسی کامل شرایط بیمار توسط پزشک و خود بیمار ضروری است تا در طول عمل یا بعد از آن مشکلی ایجاد نشود. به همین دلیل آمادگی‌های پیش از کرانیوتومی اهمیت زیادی در روند بهبودی دارند. از مهم‌ترین اقدامات قبل از جراحی باز جمجمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام معاینات دقیق و بررسی کامل سابقه پزشکی بیمار
- انجام آزمایش‌های خون و تصویربرداری‌هایی مانند MRI یا CT اسکن
- هماهنگی با بیمارستان برای بستری و برنامه‌ریزی روز جراحی
- پرهیز از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین یا آسپرین طبق نظر پزشک
- اجتناب از داروهای گیاهی که احتمال افزایش خونریزی دارند
- خودداری از مصرف الکل و دخانیات از چند روز قبل از جراحی
- رعایت بهداشت کامل بدن و شستشوی سر
- ناشتا بودن بیمار حداقل ۸ ساعت قبل از عمل
مراقبت‌های بعد از جراحی کرانیوتومی
پس از جراحی مغز، بیمار نیاز به مراقبت و نظارت دقیق دارد. معمولاً چند روز پس از عمل، بیمار در بیمارستان بستری می‌ماند تا علائم حیاتی او به‌طور مداوم بررسی شود. در این مدت، حرکات دست و پا و عملکرد مغز با معاینات مکرر مردمک ارزیابی می‌شود تا در صورت بروز هرگونه نشانه غیرطبیعی، اقدامات درمانی فوری انجام شود.
پس از بازگشت بیمار به وضعیت نرمال و مرخص شدن از بیمارستان با تشخیص پزشک، مراقبت‌های ویژه‌ای طی چند هفته پس از عمل لازم است، از جمله:
- مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک
- خودداری از حمل اجسام سنگین
- انجام فیزیوتراپی در صورت توصیه پزشک
- پرهیز از رانندگی تا زمانی که پزشک اجازه دهد
- استفاده از کلاه‌های گشاد و خودداری از کلاه‌گیس تا بهبودی کامل
- اجتناب از مصرف سیگار و سایر دخانیات به مدت حداقل یک ماه پس از جراحی
- خشک و تمیز نگه داشتن محل جراحی
دوران نقاهت و مدت زمان بهبودی بعد از جراحی باز جمجمه
دوران نقاهت و بهبودی پس از جراحی باز جمجمه بسته به موفقیت عمل، معمولاً بین دو هفته تا یک ماه طول می‌کشد. با این حال، در برخی بیماران با توجه به وضعیت بدنی و نوع کرانیوتومی انجام شده، این دوره ممکن است تا سه ماه نیز ادامه یابد. در طول این مدت، بیمار باید تحت نظارت پزشک قرار گیرد و جراح روند بهبودی او را پیگیری کند. مدت زمان بهبودی پس از کرانیوتومی به عوامل متعددی مانند شدت بیماری، وجود بیماری‌های زمینه‌ای، سن بیمار، داروهای مصرفی، عوارض عمل و نوع بیماری بستگی دارد. معمولاً بیشتر بیماران پس از گذشت حدود یک ماه قادر خواهند بود به فعالیت‌های روزمره و عادی خود بازگردند.
عوارض جراحی کرانیوتومی
جراحی کرانیوتومی یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین عمل‌های جراحی است، زیرا ناحیه موردنظر مغز بوده و نیازمند دقت و مهارت بالای جراح است. با توجه به پیچیدگی این عمل، عوارض احتمالی متعددی وجود دارد، اگرچه برای بسیاری از بیماران جراحی بدون مشکل انجام می‌شود. از مهم‌ترین عوارضی که ممکن است پس از کرانیوتومی بروز کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکیل لخته خون در ریه یا پاها
- واکنش آلرژیک به داروهای بیهوشی
- تشنج
- نشت مایع مغزی-نخاعی
- اختلالات عصبی مانند مشکلات گفتاری، بینایی، حسی یا حرکتی
- تورم مغز
- خونریزی داخل جمجمه
- عفونت
آیا عمل جمجمه خطرناک است؟
جراحی جمجمه در صورت بروز خونریزی شدید می‌تواند خطرناک باشد.
آیا جراحی جمجمه برای کودکان انجام می‌شود؟
بله، بسیاری از کودکان به دلیل مشکلات یا بیماری‌های مغزی و همچنین تغییر شکل جمجمه، نیاز به انجام این جراحی دارند.
کلام پایانی
جراحی کرانیوتومی به دلیل دسترسی مستقیم به بافت مغز، یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین روش‌های جراحی مغز و اعصاب محسوب می‌شود. میزان موفقیت این عمل به عواملی مانند محل ضایعه، وضعیت عمومی بیمار و مهارت جراح بستگی دارد. انجام جراحی توسط پزشک با تجربه و متخصص می‌تواند خطرات و عوارض پس از عمل را به حداقل برساند.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
