تومور مغزی بدخیم: انواع، علائم
تومورهای مغزی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: تومورهای اولیه و تومورهای متاستاتیک. تومورهای اولیه مغزی از بافت مغز یا ساختارهای اطراف آن شکل می‌گیرند و می‌توانند از سلول‌های گلیالی (گلیوما) یا ساختارهایی مانند رگ‌های خونی، عصب‌ها و غده‌ها (غیرگلیالی) منشأ بگیرند. این تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
تومورهای متاستاتیک مغزی از تومورهایی ناشی می‌شوند که ابتدا در سایر اندام‌ها مانند سینه یا ریه تشکیل شده و از طریق جریان خون به مغز منتقل می‌شوند و اغلب بدخیم هستند.
تومور مغزی، توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی در مغز است که می‌تواند رشد کرده و به بافت‌های اطراف حمله کند. در تومورهای بدخیم، امکان رشد سریع، انتشار به بافت‌های مجاور و عود پس از جراحی وجود دارد. جراحی می‌تواند بخش عمده‌ای از تومور را خارج کند، اما پیگیری و درمان‌های تکمیلی برای جلوگیری از بازگشت یا پیشرفت بیماری ضروری است. تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران،همراه ما باشید.
انواع تومورهای مغزی بدخیم
گلیوما
این نوع تومور در بزرگسالان شایع است و جزو تومورهای بدخیم مغز و نخاع محسوب میشود. منشاء آن از سلول‌های گلیالی است که نقش محافظت و حمایت از بافت مغز را دارند. این سلول‌ها به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند: اپندیمال، اولیگودندروسیت و آستروسیت.
اپندیموما
تشخیص این نوع تومورها نسبت به دیگر تومورها ساده‌تر است. این تومور ناشی از تغییرات نئوپلاستیک در سلول‌های اپندیمال است که پوشش‌دهنده سیستم بطنی می‌باشند. اپندیموما معمولاً در مغز یا طناب نخاعی آغاز میشود و در مسیرهایی که مایع مغزی‌نخاعی جریان دارد رشد می‌کند. این بیماری می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما احتمال ابتلا در کودکان خردسال بیشتر است. جراحی درمان اصلی است، هرچند خارج کردن کامل تومور اغلب ممکن نیست و درمان‌های تکمیلی مانند رادیوتراپی و شیمی‌درمانی نیز مورد نیاز است.
آستروسیتوما
این نوع تومورها از سلول‌های گلیال به نام آستروسیت منشأ می‌گیرند که وظیفه حمایت از نورون‌ها را دارند. در اغلب موارد، گلیوما به شکل آستروسیتوما مشاهده میشود که در بافت‌های سالم مغز منتشر شده و با آن‌ها ترکیب میشود، امری که جراحی را دشوار می‌کند. توده‌های آستروسیتوما می‌توانند در مسیر مایع مغزی‌نخاعی نیز انتشار یابند و رشد خارج از مغز و نخاع نادر است. این تومورها از آستروسیت‌های آسیب‌دیده و جهش‌یافته شکل می‌گیرند که دیگر قادر به حمایت نورون‌ها و رشد منظم نیستند. رشد نامنظم این سلول‌ها می‌تواند به ساختارهای اطراف آسیب رسانده یا آن‌ها را تخریب کند. از علائم آستروسیتوما می‌توان به سردرد، تهوع، تشنج، اختلالات بینایی، مشکلات شناختی، ضعف عضلانی، دشواری در راه رفتن و اختلال تعادل اشاره کرد.
گلیوبلاستوم مولتی فرم
این نوع تومور یکی از کشنده‌ترین انواع تومور مغزی محسوب میشود و در مردان شیوع بالایی دارد. تشخیص و شناسایی آن به‌راحتی انجام نمی‌شود. این تومور با سرعت رشد بالا مشخص شده و توانایی انتشار به سایر بافت‌ها را دارد.
مدولو بلاستوما
این تومور درجه ۴ محسوب میشود. مدولوبلاستوما یکی از شایع‌ترین انواع سرطان مغز در کودکان است و معمولاً در بخش خلفی و پایه مغز، نزدیک ته جمجمه شکل می‌گیرد. این بیماری می‌تواند از طریق مایع مغزی-نخاعی به سایر نواحی مغز و نخاع گسترش یابد. علت دقیق آن در بسیاری از موارد مشخص نیست. درمان مدولوبلاستوما معمولاً شامل پرتودرمانی و شیمی‌درمانی است.
تومور الیگودندروگلیوما
تومور الیگودندروگلیوما نوعی گلیوما است که از سلول‌های الیگودندروسیت شکل می‌گیرد. این سلول‌ها از سلول‌های بافت همبند مغز هستند و معمولاً در مخ قرار دارند و نقش آن‌ها تولید پوشش چربی (میلین) برای نورون‌ها است. این بیماری بیشتر در بزرگسالان دیده میشود و شیوع آن در مردان بالاتر است.
علائم تومور مغزی بدخیم
علائم تومور مغزی بدخیم بسته به علت، اندازه، محل و نحوه گسترش آن متفاوت است و معمولاً زمانی ظاهر می‌شوند که تومور به بافت‌های مغزی فشار وارد کند. یکی از رایج‌ترین علائم، سردرد مداوم است، اما باید توجه داشت که سردرد می‌تواند دلایل دیگری مانند میگرن نیز داشته باشد. برای تشخیص دقیق، مراجعه به متخصص یا جراح مغز و اعصاب و انجام بررسی‌های تکمیلی ضروری است.
از دیگر علائم شایع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردردهای شدید به‌ویژه در ساعات صبح
- حالت تهوع و استفراغ
- تشنج
- مشکلات حافظه، تمرکز و گفتار
- تغییرات رفتاری یا شخصیتی
- اختلال در شنوایی و بینایی
- عدم تعادل و سرگیجه هنگام راه رفتن
- گیجی و کاهش درک محیطی
- ضعف یا فلج یک بخش یا یک طرف بدن
- بی‌حسی و گزگز در صورت
- درد شکم یا تهوع
این علائم می‌توانند نشان‌دهنده فشار تومور بر بخش‌های مختلف مغز باشند و بررسی به موقع برای تشخیص و درمان اهمیت بالایی دارد.
تشخیص تومور مغزی بدخیم
پزشک ابتدا سوابق پزشکی فرد را بررسی و درباره علائم او سوال می‌کند. در صورت احتمال تومور مغزی، تصویربرداری مغز انجام میشود تا علت علائم مشخص شود. از روش‌های تصویربرداری می‌توان به PET اسکن، MRI با تزریق ماده حاجب و سی‌تی‌اسکن اشاره کرد. همچنین توانایی بینایی، شنوایی، هماهنگی و تعادل فرد نیز بررسی میشود. وجود تومور با تصویربرداری مشخص میشود و تعیین دقیق نوع آن از طریق نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام می‌گیرد. جراح مغز و اعصاب با نمونه‌برداری می‌تواند تشخیص دهد تومور خوش‌خیم است یا بدخیم و در صورت بدخیم بودن، نوع آن را مشخص کند. بیوپسی به دو روش انجام میشود: حین جراحی و روش کم‌تهاجمی استروتاکسی.
درمان تومور مغزی بدخیم
جراح مغز و اعصاب پس از معاینه و بررسی سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی و دیگر آزمایش‌ها می‌تواند نوع تومور را مشخص کرده و روش‌های درمان آن را برای بیمار توضیح دهد. تومورهای مغزی می‌توانند از طریق جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا ترکیبی از این روش‌ها درمان شوند. تومور مغزی بدخیم معمولاً با جراحی برداشته میشود، اما احتمال عود و رشد مجدد آن وجود دارد و ممکن است جان بیمار را تهدید کرده و به سایر قسمت‌های بدن آسیب برساند.
نحوه درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد و در هر مورد متفاوت است، هر روش نیز خطرات و عوارض جانبی خاص خود را دارد. با توجه به حساسیت مغز، انتخاب جراح مغز و اعصاب ماهر و قابل اعتماد اهمیت بالایی دارد و قبل از جراحی باید تحقیقات لازم انجام شود.
درمان جراحی
اگر تومور مغزی در موقعیتی قرار داشته باشد که قابل جراحی باشد، جراح مغز و اعصاب تلاش می‌کند آن را بردارد. در این حالت، تومور معمولاً کوچک است و به‌راحتی از بافت مغز جدا میشود. اما اگر تومور در نواحی حساس مغز باشد، جراحی خطرناک و پرریسک خواهد بود. در چنین شرایطی، جراح بیشترین بخش ممکن از تومور را برداشته و به کاهش علائم کمک می‌کند. جراحی تومور مغزی نیز ممکن است با عوارضی مانند عفونت و خونریزی همراه باشد.
شیمی درمانی
در شیمی‌درمانی از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده میشود. این داروها می‌توانند به‌صورت قرص خوراکی یا تزریق وریدی مصرف شوند. نوع داروی شیمی‌درمانی بسته به نوع سرطان انتخاب میشود و عوارض جانبی آن نیز به نوع و دوز دارو بستگی دارد. از جمله عوارض شایع شیمی‌درمانی می‌توان به ریزش مو، تهوع و استفراغ اشاره کرد.
پرتودرمانی
در پرتو درمانی از اشعه ایکس یا پروتون‌ها برای از بین بردن سلول‌های تومور استفاده میشود. این درمان می‌تواند به‌صورت تابش پرتو از خارج بدن (پرتو درمانی خارجی) یا در موارد نادر به‌صورت قرار دادن منبع تابش نزدیک تومور مغزی (براکی‌تراپی) انجام شود. در پرتو درمانی خارجی، اشعه می‌تواند به‌طور متمرکز روی تومور یا به‌صورت کلی روی کل مغز تابانده شود که به آن تشعشع کل مغزی گفته میشود و برای درمان سرطان‌هایی کاربرد دارد که از بخش‌های دیگر بدن به مغز منتقل شده‌اند.
برای تومورهای نزدیک به نواحی حساس مغز، پرتو درمانی با پروتون می‌تواند انجام شود که اثرات جانبی ناشی از تشعشع را کاهش می‌دهد و نسبت به پرتو درمانی استاندارد با اشعه ایکس مؤثرتر است. عوارض جانبی رایج هر دو روش شامل خستگی، سردرد، خارش پوست سر و کاهش حافظه می‌باشد.
رادیوتراپی
این روش سنتی نیست و در آن از انواع پرتوهای تشعشع استفاده میشود. هر پرتو قدرت بالایی دارد و ناحیه‌ای که پرتو به آن برخورد می‌کند، مقدار زیادی انرژی دریافت می‌کند تا سلول‌های تومور از بین بروند. رادیوتراپی معمولاً به‌صورت جلسه‌ای انجام میشود و در اغلب موارد می‌توانید همان روز به خانه بازگردید.
درمان دارویی
در صورت وجود اختلال مشخص در سلول‌های سرطانی، درمان‌های دارویی هدفمند اعمال می‌شوند که با مسدود کردن این اختلالات، باعث مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند.
طول عمر بیماران تومور مغزی بدخیم
همیشه این سوال مطرح میشود که آیا تومور مغزی کشنده است؟ در صورت تشخیص زودهنگام، طول عمر بیماران افزایش می‌یابد. افرادی که تومور بدخیم با رشد آهسته دارند، مانند الیگودندرولیوما، به‌طور متوسط ۱۶ تا ۱۸ سال زندگی می‌کنند. شیمی‌درمانی همراه با پرتودرمانی می‌تواند طول عمر بیماران مبتلا به تومورهای مغزی با رشد آهسته را افزایش دهد.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
