تفاوت بین تومور مغزی اولیه و تومور مغزی متاستاتیک
مغز مسئول پردازش تمام حواس ما و نقطه آغاز احساسات و حرکات است. پیام‌های عصبی از طریق نخاع و شبکه‌ای از اعصاب به سراسر بدن ارسال و دریافت می‌شوند. این ساختار یکپارچه، سیستم عصبی مرکزی (CNS) نامیده می‌شود. مغز توسط جمجمه و نخاع توسط مهره‌های ستون فقرات محافظت می‌شوند، و محافظت بیشتری توسط مایعی به نام مایع مغزی نخاعی انجام می‌شود که هم مغز و هم نخاع را احاطه کرده است.
تومورهای مغزی می‌توانند به‌طور مستقیم سلول‌های مغز را تخریب کنند و یا با ایجاد التهاب، فشار بر بافت‌های اطراف و افزایش فشار داخل جمجمه، آسیب‌های ثانویه وارد کنند. علت ایجاد تومور مغزی اولیه هنوز مشخص نیست، اما عوامل خطر متعددی ممکن است در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند.
تومورها می‌توانند در هر سنی ایجاد شوند، اما انواع خاصی در گروه‌های سنی مشخص بیشتر دیده می‌شوند. در بزرگسالان، گلیوم‌ها و مننژیوم‌ها شایع‌ترین انواع تومور مغزی هستند. تا انتهای این مقاله از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران،همراه ما باشید.
تومور مغزی اولیه
تومور مغزی اولیه در خود مغز یا بافت‌های اطراف آن، مانند غشاهای پوشاننده مغز (مننژ)، اعصاب جمجمه، غده هیپوفیز یا غده پینه‌آل شکل می‌گیرند و معمولاً به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند. این تومورها زمانی رشد می‌کنند که سلول‌های طبیعی دچار جهش در DNA خود شوند. این جهش باعث می‌شود سلول‌ها بدون توقف تقسیم شده و به حیات خود ادامه دهند، حتی پس از زمانی که سلول‌های سالم باید از بین بروند.
پاتولوژیست‌ها تومور مغزی اولیه را عمدتاً در دو گروه دسته‌بندی می‌کنند:
تومورهای گلیال
تومور مغزی اولیه شامل دو دسته اصلی هستند: تومورهای گلیال و تومورهای غیرگلیال. تومورهای گلیال، تومورهای بدخیم و غیرمتاستاتیک هستند که از سلول‌های نورگلی یا سلول‌های حمایتی مغز و نخاع ایجاد می‌شوند. این سلول‌ها نقش ساختاری و نگهدارنده در مغز و نخاع دارند و رشد سرطانی آن‌ها منجر به شکل‌گیری گلیوم می‌شود.
تومورهای غیر گلیال
تومورهای غیرگلیال معمولاً در سطح خارجی یا درون ساختارهای داخلی مغز، مانند اعصاب، رگ‌های خونی و غدد، رشد می‌کنند و گسترش می‌یابند. شایع‌ترین تومور مغزی اولیه، مننژیوم‌ها هستند که حدود ۲۷٪ از کل تومور مغزی اولیه را تشکیل می‌دهند و پس از آن، گلیوبلاستوما با ۲۳٪ شایع‌ترین تومورهای اصلی مغز را به خود اختصاص میدهد. بسیاری از این تومورها از نظر بالینی تهاجمی و درجه بالا هستند. علت دقیق بروز تومورهای اولیه مغزی هنوز مشخص نیست، اگرچه عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در رشد و پیشرفت آن‌ها نقش داشته باشند.
انواع مختلفی از تومور مغزی اولیه
گلیوماس
این دسته از تومورها که در مغز یا نخاع شکل می‌گیرند، شامل آستروسیتوم‌ها، اپندیموما، گلیوبلاستوما، الیگودندروگلیوما و الیگودندرولیوم‌ها می‌شوند.
مننژیوم
مننژیوم نوعی تومور است که از غشاهای پوشاننده مغز و نخاع (مننژ) ایجاد می‌شود و بیشتر موارد آن رشد آهسته دارند و معمولاً خوش‌خیم هستند.
نوروم آکوستیک
نوروم آکوستیک یک تومور خوش‌خیم است که در اعصابی ایجاد می‌شود که مسئول انتقال پیام‌های شنوایی و کنترل تعادل از گوش داخلی به مغز هستند.
آدنوم هیپوفیز
آدنوم هیپوفیز یک تومور خوش‌خیم است که در غده هیپوفیز مغز شکل می‌گیرد. این تومورها می‌توانند با تأثیر بر ترشح هورمون‌های هیپوفیز، عملکرد و تعادل هورمونی کل بدن را تحت تأثیر قرار دهند.
مدولوبلاستوم
مدولوبلاستوم یکی از رایج‌ترین تومورهای سرطانی در کودکان است که در ناحیه پسین مغز شکل می‌گیرد و تمایل دارد از طریق مایع مغزی نخاعی گسترش یابد. این نوع تومور در بزرگسالان کمتر مشاهده می‌شود.
تومورهای سلول های بنیادی
این تومورها معمولاً در دوران کودکی و در بافت‌هایی که منجر به شکل‌گیری بیضه‌ها یا تخمدان‌ها می‌شوند، ایجاد می‌شوند و گاهی می‌توانند سایر قسمت‌های بدن، از جمله مغز، را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
کرانیوفارنژیوم
کرانیوفارنژیوم، نوعی تومور غیرسرطانی است که در نزدیکی غده هیپوفیز ایجاد می‌شود، غده‌ای که مسئول ترشح هورمون‌هایی است که بسیاری از عملکردهای بدن را کنترل و تنظیم می‌کنند. با رشد این تومور، ممکن است عملکرد غده هیپوفیز و سایر ساختارهای مغز نیز تحت تأثیر قرار گیرد.
علائم و نشانه های تومور مغزی اولیه
تومورهای مغزی می‌توانند علائم عمومی و اختصاصی ایجاد کنند. از علائم عمومی می‌توان به سردرد اشاره کرد که تقریباً در نیمی از بیماران مشاهده می‌شود، اگرچه این علامت به تنهایی به ندرت نشان‌دهنده وجود تومور داخل جمجمه است. همچنین حالت تهوع و استفراغ ممکن است در اثر افزایش فشار داخل جمجمه بروز کند.
علائم اختصاصی به محل و اندازه تومور بستگی دارد و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات بینایی و شنوایی
- تشنج
- خستگی مفرط
- تغییرات در حافظه یا تمرکز
- اختلال در تعادل یا هماهنگی حرکتی
- ضعف یا بی‌حسی در اندام‌ها
این علائم ممکن است به صورت ترکیبی ظاهر شوند و شدت آن‌ها بسته به نوع و موقعیت تومور متفاوت است.
تشخیص و درمان تومور مغزی اولیه
تشخیص تومور مغزی معمولاً با تصویربرداری MRI از جمجمه انجام می‌شود. برنامه درمانی بسته به وضعیت بیمار و نوع تومور می‌تواند شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی (رادیوتراپی) و درمان‌های دارویی هدفمند باشد. انتخاب روش درمانی مناسب به ویژگی‌های تومور، سلامت کلی بیمار و هدف کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی بستگی دارد.
تومور های ثانویه
تومورهای متاستاتیک یا ثانویه، نوعی تومور سرطانی هستند که ابتدا در بخش‌های دیگر بدن شکل می‌گیرند و سپس از طریق جریان خون یا بافت‌های اطراف به مغز منتقل می‌شوند. بافتی که سلول‌های سرطانی از آن منشاء می‌گیرند، سرطان اولیه نامیده می‌شود. تومورهای متاستاتیک مغز در واقع ضایعات ثانویه‌ای هستند که در محل دورتر از منشاء اصلی رشد می‌کنند.
این نوع تومورها شایع‌ترین شکل تومور مغزی به شمار می‌آیند و شیوع آن‌ها در حال افزایش است؛ زیرا بیماران مبتلا به سرطان اولیه (که در سایر اندام‌ها آغاز می‌شود) طول عمر بیشتری پیدا می‌کنند و در نتیجه احتمال بروز متاستاز مغزی افزایش می‌یابد.
شایع‌ترین سرطان‌هایی که باعث ایجاد تومورهای متاستاتیک مغز می‌شوند، شامل سرطان ریه، پستان، پوست (ملانوم)، روده بزرگ، کلیه و تیروئید هستند. برخی از این تومورها سال‌ها پس از تشخیص سرطان اولیه ظاهر می‌شوند، در حالی که برخی دیگر سریعاً متاستاز می‌دهند و ممکن است حتی پیش از تشخیص سرطان اولیه شناسایی شوند.
در برخی موارد، بدن قادر به کنترل یا درمان سرطان اولیه است، اما تومور متاستاتیک مغزی همچنان باقی می‌ماند. در این شرایط، ممکن است سرطان اولیه ناشناخته باقی بماند و تنها ضایعه ثانویه مغزی قابل تشخیص باشد.
رایج ترین سرطان های متاستاتیک
شایع‌ترین سرطان‌هایی که می‌توانند منجر به ایجاد تومورهای متاستاتیک مغزی شوند عبارتند از:
- سرطان سینه
- سرطان کولون
- سرطان کلیه
- سرطان ریه
- ملانوما (سرطان پوست)
علائم تومور های ثانویه
علائم متاستاز مغز بسته به ناحیه‌ای از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته متفاوت است و ممکن است برخی بیماری‌های دیگر نیز علائمی مشابه ایجاد کنند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه به پزشک ضروری است تا پس از معاینه و بررسی مشخص شود که آیا متاستاز مغز وجود دارد یا خیر.
شایع‌ترین علامت متاستاز مغز، سردرد است که می‌تواند ناشی از فشار تومور بر مغز، تورم (ادم)، خونریزی یا هیدروسفالی باشد. دیگر علائم و نشانه‌های متاستاز مغز عبارتند از:
- ضعف یا بی‌حسی در صورت، دست‌ها یا پاها
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده (بی‌اختیاری)
- تهوع و استفراغ
- اختلال در حافظه و گیجی
- تغییرات رفتاری یا شخصیتی
- مشکلات تعادل
- اختلال در گفتار
- مشکلات بلع
- تشنج
برای درمان تومورهای مغزی، مراجعه به یک جراح مغز و اعصاب متخصص ضروری است. تیم جراحی با بررسی دقیق علائم، شرایط بیمار و نوع تومور، مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب می‌کند. درمان زودهنگام می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
