ام آر آی مغز و تفسیر جواب آن
در حوزه مغز و اعصاب، به‌ویژه برای جراحان، ام آر آی مغز یکی از روش‌های رایج و دقیق تصویربرداری جهت مشاهده ساختارهای ظریف مغزی است. این روش کاملاً غیرتهاجمی بوده و در حین انجام آن، هیچ‌گونه سوزن یا برشی به بدن بیمار وارد نمی‌شود، در نتیجه روشی ایمن به شمار می‌رود. در تصویربرداری ام آر آی مغز، با استفاده از میدان‌های الکترومغناطیسی قوی و پالس‌های رادیویی به همراه نرم‌افزارهای پیشرفته، امواجی به ناحیه سر و گردن ارسال می‌شود و داده‌های دریافتی به تصاویر دقیق تبدیل می‌گردد. این تصاویر امکان مشاهده جزئی‌ترین ساختارهای داخل جمجمه را بدون نیاز به جراحی برای متخصصان فراهم می‌کنند.
دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، بیان می‌کند که بهره‌گیری از تکنولوژی MRI پیشرفته باعث افزایش چشمگیر دقت تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با مغز، جمجمه، نخاع و ستون فقرات شده و در کاهش قابل‌توجه هزینه‌های درمانی نیز نقش دارد. عملکرد MRI به‌گونه‌ای است که هنگام قرارگیری بیمار درون دستگاه، آرایش مولکولی آب در سلول‌ها و بافت‌های بدن به صورت موقتی تغییر کرده و این تغییرات با کمک نرم‌افزارهای پیچیده به تصاویر با وضوح بالا تبدیل می‌شود.
برتری مهم MRI نسبت به سی‌تی‌اسکن، نبود پرتوهای یونیزان و در نتیجه کاهش خطرات احتمالی برای بیمار است. با توجه به دقت بالای بیش از ۹۲ درصد، استفاده از MRI در جراحی‌های مغز و اعصاب، به‌ویژه در جراحی‌های مبتنی بر نویگیشن، ضرورتی انکارناپذیر به شمار می‌آید.
ام آر آی؛ فناوری تصویربرداری پزشکی غیر تهاجمی
تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا ام آر آی مغز (MRI) یکی از روش‌های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که با بهره‌گیری از میدان مغناطیسی قوی، امواج رادیویی و پردازش رایانه‌ای، تصاویری دقیق از بافت‌ها و اندام‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. این روش غیرتهاجمی توسط پزشکان برای شناسایی و پیگیری انواع بیماری‌ها از جمله آسیب‌های مغزی و نخاعی، سرطان و اختلالات قلبی-عروقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه با نحوه عملکرد MRI، کاربردهای آن و آنچه بیماران هنگام انجام این اسکن باید بدانند، آشنا خواهیم شد.
تصویربرداری MRI چگونه کار می‌کند؟
MRI با استفاده از یک آهنربای بسیار قدرتمند، میدان مغناطیسی قوی‌ای را در اطراف بدن بیمار ایجاد می‌کند. زمانی که فرد داخل دستگاه قرار می‌گیرد، این میدان مغناطیسی باعث می‌شود پروتون‌های موجود در اتم‌های هیدروژن در بافت‌های بدن به حالت مشخصی تراز شوند. سپس امواج رادیویی ارسال می‌شوند که این تراز را تغییر می‌دهند. با قطع امواج، پروتون‌ها به حالت اولیه بازمی‌گردند و در این فرآیند، انرژی آزاد می‌کنند که توسط گیرنده‌های دستگاه دریافت می‌شود. این اطلاعات به کمک رایانه پردازش شده و به تصاویر دقیق و واضحی از درون بدن تبدیل می‌گردد.
یکی از ویژگی‌های مهم MRI، توانایی آن در تولید تصاویر چندسطحی از بدن است. این قابلیت به پزشکان اجازه می‌دهد تا اندام‌ها و بافت‌ها را از زوایای مختلف بررسی کنند. این مزیت به‌ویژه در بررسی مغز و نخاع اهمیت بالایی دارد، چرا که امکان مشاهده جزئیات این نواحی حساس را از دیدگاه‌های گوناگون فراهم می‌سازد.
تصویربرداری MRI در چه مواردی استفاده می‌شود؟
تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا ام آر آی مغز یک روش تشخیصی چندمنظوره و دقیق است که در بررسی و پایش طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات کاربرد دارد. از جمله رایج‌ترین موارد استفاده از MRI می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌های مغزی و نخاعی: MRI در تشخیص صدمات مغزی و نخاعی مانند ضربه‌های مغزی، فشار بر طناب نخاعی و بیماری‌هایی نظیر ام‌اس کاربرد دارد.
- سرطان: این روش در شناسایی و پیگیری سرطان‌هایی نظیر سرطان سینه، پروستات و کبد بسیار مؤثر است.
- بیماری‌های قلبی‌عروقی: MRI برای بررسی بیماری‌هایی مانند آنوریسم آئورت و آمبولی ریه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- مشکلات مفاصل و استخوان: از MRI برای ارزیابی آسیب‌هایی چون پارگی رباط، آرتریت و شکستگی‌ها بهره گرفته می‌شود.
- اختلالات شکمی و لگنی: MRI در تشخیص بیماری‌های کبد، کلیه و اختلالات سیستم تولیدمثل در ناحیه شکم و لگن نقش مهمی ایفا می‌کند.
منظور از ام آر آی مغز چیست؟
امروزه بخش قابل‌توجهی از فرآیندهای تشخیص پزشکی با تکیه بر فناوری‌های نوین مهندسی پزشکی انجام می‌شود که هدف آنها تسهیل کار پزشکان و ارتقای سطح سلامت بیماران است. یکی از این فناوری‌های پیشرفته در زمینه تشخیص بیماری‌های مغز، اعصاب و ستون فقرات، تصویربرداری ام آر آی مغز به شمار می‌رود. در مهندسی پزشکی، MRI به معنای تصویربرداری با میدان‌های الکترومغناطیسی است که از ترکیب امواج رادیویی و میدان‌های مغناطیسی ایمن و کوتاه‌مدت برای به‌دست آوردن اطلاعات دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کند. این داده‌ها سپس با کمک نرم‌افزارهای پیشرفته به تصاویری دقیق و با جزئیات بالا تبدیل می‌شوند.
یکی از مزایای مهم MRI در مقایسه با روش‌های تصویربرداری سنتی مانند گرافی رادیولوژی، تصویربرداری دندان‌پزشکی و CT اسکن این است که در آن از هیچ‌گونه اشعه یونیزان و پرخطر استفاده نمی‌شود؛ موضوعی که نگرانی‌های مربوط به عوارض پرتوگیری، مانند افزایش خطر سرطان، را برطرف می‌کند.
مزیت دیگر MRI، وضوح و دقت بسیار بالای تصاویر آن است. امروزه با بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن، دقت تصویربرداری MRI از مغز و نخاع به بیش از ۹۲ درصد می‌رسد که در مقایسه با دقت حدود ۷۰ درصدی CT اسکن، پیشرفت چشمگیری محسوب می‌شود. دکتر حسن محمدی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، اشاره می‌کند که در جراحی‌های مجهز به سیستم نویگیشن (Neuro Navigation)، استفاده از تصویربرداری MRI قبل و حتی در حین عمل، به عنوان یک استاندارد طلایی تلقی می‌شود.
ام آر آی مغز چگونه کار می کند؟
دستگاه ام آر آی مغز ساختاری بزرگ و تونل‌مانند دارد که بیمار برای انجام اسکن درون آن قرار می‌گیرد. این دستگاه با ایجاد میدان‌های مغناطیسی قدرتمند و بی‌خطر در اطراف بدن، و ارسال پالس‌هایی از امواج رادیویی، فرآیند تصویربرداری را آغاز می‌کند.
بر اساس اصول فیزیکی، میدان مغناطیسی و امواج رادیویی به طور مشترک بر اتم‌های هیدروژن موجود در آبِ سلول‌های بدن تأثیر می‌گذارند و آنها را در راستای میدان مغناطیسی موقتاً تراز می‌کنند. پالس‌های امواج رادیویی که از سوی دستگاه ارسال می‌شوند، باعث می‌شوند این آرایش تغییر کند.
پس از قطع امواج رادیویی، اتم‌های هیدروژن به وضعیت اولیه خود بازمی‌گردند و در این فرآیند، انرژی به شکل امواج رادیویی آزاد می‌شود؛ مشابه صدایی که پس از ضربه به یک ظرف بلورین ایجاد می‌شود. این سیگنال‌ها توسط گیرنده‌های حساس دستگاه ثبت و سپس با استفاده از سیستم‌های پیشرفته پردازش تصویر، به تصاویری دقیق و واضح از اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن تبدیل می‌شوند، که به‌صورت دوبعدی یا سه‌بعدی قابل نمایش هستند.
ام آر ای مغز در مقایسه با سایر روش ها چگونه عمل می کند؟
مهم‌ترین مزیت‌های تصویربرداری ام آر آی مغز، ایمنی بالا و دقت قابل توجه آن است. برخلاف بسیاری از روش‌های تصویربرداری پزشکی، MRI فاقد هرگونه تشعشع یونیزه است؛ به همین دلیل برای افرادی با سابقه سرطان یا پرتودرمانی گزینه‌ای ایمن‌تر محسوب می‌شود.
همچنین MRI برای بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم مانند مغز و نخاع، نسبت به سی‌تی اسکن ارجحیت دارد. دقت تصاویر MRI در این نواحی معمولاً بیش از ۹۲ درصد است، در حالی که بالاترین دقت ثبت‌شده برای سی‌تی اسکن حدود ۷۵ درصد گزارش شده است.
با این حال، باید توجه داشت که MRI نسبت به سی‌تی اسکن زمان‌برتر است و به همین دلیل در شرایط اورژانسی که سرعت تشخیص اهمیت دارد، CT اسکن همچنان کاربرد بیشتری دارد.
آنچه در طول انجام اسکن MRI باید انتظار داشته باشید
اگر برای نخستین بار قرار است تحت اسکن MRI قرار بگیرید، ممکن است ندانید چه انتظاری باید داشته باشید یا چگونه باید آماده شوید. در آغاز، از شما خواسته می‌شود تمام اشیای فلزی مانند جواهرات، ساعت، عینک، یا سنجاق مو را کنار بگذارید. سپس روی تخت مخصوص MRI دراز می‌کشید که به‌آرامی وارد تونل دستگاه می‌شود. بسته به نوع بررسی، ممکن است لازم باشد به پشت، شکم یا پهلو بخوابید.
برای کاهش صدای زیاد دستگاه، معمولاً به شما هدفون یا گوش‌گیر داده می‌شود. تکنسین اتاق را ترک می‌کند و فرایند اسکن آغاز می‌شود. با وجود ترک اتاق، شما از طریق سیستم ارتباطی (اینترکام) با او در تماس خواهید بود. در طول اسکن باید بدون حرکت باقی بمانید تا تصاویر واضح‌تری ثبت شود. دستگاه در زمان تصویربرداری، صداهایی شبیه ضربه یا وزوزهای بلند ایجاد می‌کند. کل فرایند معمولاً بین ۱۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
MRI روشی ایمن و غیرتهاجمی به شمار می‌رود، اما ممکن است برخی بیماران به دلیل قرارگیری طولانی‌مدت در وضعیت ثابت یا صدای بلند دستگاه دچار ناراحتی شوند. افرادی که از فضاهای بسته می‌ترسند (کلاستروفوبیا) ممکن است تجربه‌ی دشوارتری داشته باشند. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است انجام MRI باز یا استفاده از آرام‌بخش را برای کاهش اضطراب بیمار پیشنهاد دهد.
انواع مختلف ام آر آی مغز برای بیماران چه مواردی هستند؟
با پیشرفت‌های علمی در فناوری‌های تصویربرداری ام آر آی عصبی، دقت و قابلیت بررسی‌های بافتی و سلولی در تصاویر MRI به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. برای مثال، تکنیک پیشرفته آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی یا همان آنژیوگرافی مغز (MRA)، نوع خاصی از MRI است که به‌صورت کاملاً غیرتهاجمی و ایمن جریان خون در شریان‌های بزرگ و کوچک داخل جمجمه و مغز را بررسی می‌کند. این روش بدون نیاز به جراحی، برش یا تزریق، امکان تشخیص انواع بیماری‌های مغزی مانند آنوریسم و ناهنجاری‌های عروقی در مغز، جمجمه، طناب نخاعی و ستون فقرات را با دقت و اطمینان بالا فراهم می‌سازد.
دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز، اعصاب و ستون فقرات، همچنین به پیشرفت دیگری در حوزه ام آر آی اشاره می‌کند که به آن طیف‌نگاری تشدید مغناطیسی (MRS) گفته می‌شود. این روش پیشرفته برای بررسی مشکلات و عدم تعادل مواد شیمیایی در بافت‌های مغز و نخاع به شکل غیرتهاجمی به کار می‌رود. با کمک تصویربرداری MRS می‌توان موارد زیر را به‌صورت دقیق و بدون آسیب بررسی کرد:
- عفونت‌های ناشی از ویروس HIV/AIDS در مغز بیماران
- انواع سکته‌های مغزی شامل ایسکمیک و هموراژیک
- آسیب‌های ضربه‌ای و تروماتیک مغزی (TBI)
- بیماری دمانس از نوع آلزایمر
- انواع تومورهای مغزی
- اختلالات هوشیاری و حالات مختلف کما
- بیماری مالتیپل اسکلروزیس (MS)
علاوه بر این موارد، نوع دیگری از تصویربرداری ام آر آی مغز با عنوان ام آر آی کارکردی (fMRI) وجود دارد که تکنیکی پیشرفته و نوین برای بررسی فعالیت مناطق مختلف مغز و عملکرد آنها به شمار می‌رود. این روش به ویژه در شناسایی دقیق ضایعات و آسیب‌های مغزی ناشی از سکته‌های هموراژیک و ایسکمیک، تومورهای مغزی و ضربه‌های تروماتیک بسیار کارآمد است.
نحوه انجام fMRI به این صورت است که در طول تصویربرداری، از شما خواسته می‌شود فعالیت خاصی مانند خواندن کتاب، تکرار جملات، مشاهده تصاویر یا گوش دادن به صدا یا موسیقی را انجام دهید. همزمان، اسکن‌های MRI به صورت پیوسته و با فاصله زمانی ۲ تا ۴ ثانیه گرفته می‌شوند. این روند به جراحان مغز و اعصاب کمک می‌کند تا بخش‌هایی از مغز که پس از آسیب یا ضایعه باید فعال باشند اما دچار اختلال، کاهش عملکرد یا نارسایی شده‌اند را به دقت شناسایی کنند.
جمع بندی
در جمع‌بندی مطالب گفته شده، تصویربرداری ام آر آی مغز یکی از پیشرفته‌ترین و ایمن‌ترین روش‌های تشخیص پزشکی است که با استفاده از میدان‌های الکترومغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر دقیق و پرجزئیاتی از ساختارهای درونی بدن به ویژه مغز و ستون فقرات ارائه می‌دهد. این تکنولوژی به دلیل عدم استفاده از اشعه‌های یونیزه، برای بیماران به خصوص کسانی که سابقه سرطان دارند، بسیار مناسب و بی‌خطر است.
پیشرفت‌های علمی در حوزه MRI باعث شده‌اند توانایی بررسی‌های بافتی و سلولی به طرز چشمگیری افزایش یابد، به‌گونه‌ای که تکنیک‌های خاصی مانند آنژیوگرافی مغزی (MRA) برای بررسی جریان خون و طیف‌نگاری مغزی (MRS) برای تحلیل ترکیبات شیمیایی بافت‌های مغز و نخاع بدون نیاز به روش‌های تهاجمی به کار می‌روند.
همچنین MRI کارکردی (fMRI) امکان مشاهده فعالیت نواحی مختلف مغز را حین انجام فعالیت‌های مشخص فراهم می‌کند تا جراحان و پزشکان بتوانند دقیق‌تر آسیب‌ها و نارسایی‌های عملکردی مغز را شناسایی و درمان کنند. این روش‌ها در تشخیص و پایش بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، تومورهای مغزی، آسیب‌های تروماتیک، بیماری‌های عصبی مانند مالتیپل اسکلروزیس و دمانس آلزایمر نقش بسیار مهمی دارند.
در نهایت، اگرچه MRI نسبت به CT اسکن زمان‌بر است و در موارد اورژانسی کمتر کاربرد دارد، اما به دلیل دقت بالاتر و ایمنی بیشتر، جایگاه ویژه‌ای در تشخیص‌های پزشکی پیشرفته دارد.
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
