تومور مغزی

آیا تومور مننژیوم کشنده است؟

تومور مننژیوم یا مننژیوما نوعی تومور است که در لایه‌های غشایی محافظ مغز (مننژ) شکل می‌گیرد و معمولاً در زیر جمجمه و خارج از بافت مغز ایجاد می‌شود. مننژ، شامل سه لایه محافظتی است که مننژیوم‌ها در این لایه‌ها رشد می‌کنند. این تومورها می‌توانند بر رگ‌ها و شریان‌های خونی، سلول‌های عصبی و بخش‌هایی از مغز تأثیر بگذارند. هرچند مننژیوم در دسته تومورهای مغزی قرار دارد، به‌طور معمول به‌عنوان تومور مغز مهاجم شناخته نمی‌شود. مننژیوم‌ها هم در مغز و هم در ستون فقرات مشاهده می‌شوند؛ حدود ۲۰ درصد از تومورها منشأ مغزی و ۱۰ درصد منشأ ستون فقرات دارند.

رشد مننژیوم‌های مغزی اغلب بسیار آهسته است و ممکن است سال‌ها بدون ایجاد علائم پیش برود. تکثیر غیرطبیعی سلول‌ها باعث شکل‌گیری این تومورها می‌شود. خوشبختانه تومور مننژیوم معمولاً کشنده نیست و بیماران با تشخیص به موقع و پیگیری درمان تحت نظر پزشک می‌توانند زندگی عادی خود را ادامه دهند.

حجم تومور نقش مهمی در روند درمان دارد؛ هرچه تومور بزرگ‌تر باشد، احتمال آسیب به سلول‌ها و بافت‌های عصبی بیشتر بوده و درمان ممکن است پیچیده‌تر شود. تومورهای مننژیوم ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند. اغلب مننژیوم‌های خوش‌خیم ناشی از اثرات اولیه سلول‌ها هستند و سرطانی نیستند، اما نوع دیگر که تحت تأثیر عوامل ثانویه ایجاد می‌شود، می‌تواند سرطانی باشد. این تومورها معمولاً در اثر تکثیر بی‌رویه سلول‌ها یا انتقال سلول‌های سرطانی از نواحی دیگر بدن مانند سینه، ریه، کلیه و پوست به مغز شکل می‌گیرند.

معرفی انواع تومورهای مننژیوم

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، تومورهای مننژیوم به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. تعیین اینکه تومور از نوع اولیه است یا ثانویه اهمیت زیادی دارد، چرا که این تشخیص نقش کلیدی در تعیین میزان خطر و احتمال کشنده بودن بیماری ایفا می‌کند.

انواع تومورهای مغزی اولیه

این نوع تومورها به‌دنبال اختلالاتی در سلول‌های مغز شکل می‌گیرند و نواحی مختلف مغز را درگیر می‌کنند. تومورهای مغزی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. گلیوما و مننژیوم نمونه‌هایی از تومورهای مغزی اولیه هستند.

گلیوما از سلول‌های گلیال منشأ می‌گیرد؛ این سلول‌ها وظیفه حمایت از سیستم عصبی مرکزی و تجزیه نورون‌های آسیب‌دیده را برعهده دارند. تغییرات در ساختار و عملکرد این سلول‌ها می‌تواند به شکل‌گیری تومورهای گلیوما منجر شود.

مننژیوم نیز به‌دلیل اختلال در سلول‌های ناحیه مننژ (غشاهای مغز و نخاع) ایجاد می‌شود. اغلب مننژیوم‌ها خوش‌خیم هستند، اما رشد آنها می‌تواند مشکلات جدی برای مغز ایجاد کند و در شرایط خاص حتی کشنده باشد. این تومورها معمولاً بدون علامت بوده و نیاز به درمان اورژانسی ندارند و در میان بانوان سالمند شایع‌تر هستند.

مننژیوم‌ها بیشتر در مناطقی از جمجمه که آسیب یا شکستگی رخ داده یا جایی که غشای مغز دچار اختلال شده ایجاد می‌شوند. در صورتی که تومور بیش از حد رشد کند یا در موقعیت حساسی از مغز قرار گیرد، می‌تواند باعث بروز عوارض خطرناک شود.

انواع تومورهای مغزی ثانویه

این تومورها انواع مختلفی دارند و معمولاً به‌دلیل عوامل متفاوتی ایجاد می‌شوند؛ یکی از مهم‌ترین عوامل، انتقال سلول‌های سرطانی از اعضایی مانند ریه، سینه و سایر نقاط بدن به مغز است. به همین دلیل اغلب این تومورها بدخیم و سرطانی هستند.

تومورهای مننژیوم مغزی بر اساس شدت و نوع رشد به سه درجه تقسیم می‌شوند:

درجه یک: در این سطح، تومورها رشد کند و معمولاً خوش‌خیم هستند. حدود ۹۰ درصد بیماران پس از تشخیص، حداقل یک سال عمر می‌کنند و بیش از ۸۰ درصد آنها پنج سال یا بیشتر پس از تشخیص زنده می‌مانند.

درجه دو: در این نوع، سرعت رشد سلول‌های سرطانی متوسط است و در بیشتر موارد خوش‌خیم باقی می‌ماند. تقریباً ۹۵ درصد بیماران طول عمر یک سال یا بیشتر دارند و بیش از ۸۰ درصد آنها پنج سال یا بیشتر بعد از تشخیص زنده می‌مانند. همچنین حدود ۷۵ درصد بیماران طول عمر ده سال یا بیشتر دارند.

درجه سه: این دسته تومورهای تهاجمی هستند و رشد سریع و غیرمعمولی دارند. در برخی موارد نادر، این تومورها می‌توانند تا پنج سانتی‌متر بزرگ شوند و سلول‌های سرطانی آناپلاستیک ایجاد کنند. در این گروه، حدود ۷۵ درصد بیماران یک سال پس از تشخیص زنده می‌مانند و تقریباً ۴۰ درصد آنها پنج سال بعد نیز زنده هستند.

علائم تومور مننژیوم

علائم و نشانه‌های مننژیوم بسته به محل ایجاد تومور در غشای خارجی مغز متفاوت است. این علائم اغلب به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و در مراحل اولیه ممکن است خفیف باشند. برخی از شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری عبارت‌اند از:

• تاری دید، کاهش میدان دید و دوبینی که نشان‌دهنده تغییرات بینایی است.
• سردردهای مزمن و شدید، به‌ویژه در ساعات صبح.
• شنیدن صداهای زنگ یا وزوز در گوش و کاهش شنوایی.
• اختلال در حس بویایی و لامسه.
• ضعف در مفاصل دست و پا.
• کاهش حافظه و مشکل در یادآوری.
• اختلال در تکلم و صحبت کردن.

با بروز کدام علائم و نشانه ­ها باید به پزشک مراجعه کرد؟

با وجود اینکه مشاهده هر یک از علائم فوق ممکن است موجب نگرانی و اضطراب بیمار نسبت به تومور مننژیوم شود، باید توجه داشت که این نشانه‌ها معمولاً به‌تدریج و در طول زمان بروز می‌کنند. با این حال، در صورت بروز علائم ناگهانی و شدید، باید فوراً اقدام شود. برای مثال، اختلال ناگهانی در حس لامسه، بینایی یا حافظه و سردردهای شدید و پیشرونده نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است.

تومور مننژیوم مغزی دارای علائم اختصاصی و تشخیصی مشخص نیست و ممکن است با سایر اختلالات مغزی اشتباه گرفته شود. در بسیاری از موارد، بیمار به دلیل سردرد شدید یا ضربه به سر به پزشک مراجعه می‌کند و تشخیص نهایی با استفاده از تصویربرداری‌های سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی انجام می‌شود.

در برخی شرایط، برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک ممکن است نمونه‌برداری (بیوپسی) مغزی را توصیه کند. اگر نیاز به جراحی باشد، معمولاً کرانیوتومی انجام می‌شود؛ در این روش، قسمتی از استخوان جمجمه برداشته شده تا جراح به ناحیه آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. جراح تمام یا بخشی از تومور را که قابل استخراج است برداشته و سپس استخوان را به جای خود باز می‌گرداند.

در مواردی که موقعیت تومور مننژیوم دسترسی جراحی را دشوار کند، از پرتودرمانی برای درمان استفاده می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند باعث کوچک شدن تومور یا جلوگیری از رشد بیشتر آن شود و به کنترل بیماری کمک کند.

چه عواملی باعث ایجاد تومور مننژیوم می­شوند؟

علت دقیق ایجاد تومور مننژیوم هنوز به‌طور کامل مشخص نیست. با این حال، عواملی که موجب تغییر در ساختار سلول‌های غشای مغزی و نخاع می‌شوند، می‌توانند نقش مهمی در شکل‌گیری این تومورها داشته باشند. ژنتیک و محیط از جمله عوامل مؤثر در بروز این بیماری هستند. از عوامل محیطی می‌توان به تماس طولانی‌مدت با پرتوها و اشعه‌های مضر اشاره کرد، اما استفاده مداوم از گوشی تلفن همراه به‌طور قطعی به ایجاد تومور مننژیوم ارتباط ندارد. همچنین، تغییرات شدید هورمونی در بانوان، به‌ویژه در دوران یائسگی، می‌تواند محرکی برای رشد مننژیوم باشد.

با وجود آنکه بسیاری از عوامل ایجادکننده این بیماری هنوز ناشناخته هستند، برخی فاکتورهای شناخته‌شده می‌توانند ریسک ابتلا به تومور مننژیوم را افزایش دهند:

• اشعه‌ها و پرتوهای خطرناک: قرار گرفتن مداوم در معرض پرتوها و اشعه‌های مضر، به‌ویژه پرتودرمانی با دوز بالا، خطر ابتلا به مننژیوم را افزایش می‌دهد.
• هورمون‌ها در بانوان: شیوع مننژیوم در زنان بالاتر است و زنان میانسال دو برابر مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. تغییرات شدید هورمونی، به‌ویژه در سنین ۳۰ تا ۷۰ سال، و ارتباط مستقیم میان سرطان سینه و مننژیوم نقش مهمی در بروز این بیماری دارند.
• اختلالات عصبی ارثی: بیماری‌های ارثی سیستم عصبی مانند نوروفیبروماتوزیس خطر ابتلا به مننژیوم را افزایش می‌دهند.
• چاقی مفرط: هرچند شواهد نشان می‌دهد افراد چاق در معرض خطر بیشتری هستند، نمی‌توان به‌طور قطعی گفت چاقی عامل مستقیم ایجاد مننژیوم است. شاخص توده بدنی بالا (BMI) از عوامل خطرساز مرتبط با انواع سرطان‌ها محسوب می‌شود.

این اطلاعات نشان می‌دهد که با دوری از برخی عوامل محیطی و کنترل سلامت عمومی، می‌توان تا حدی ریسک ابتلا به تومور مننژیوم را کاهش داد.

کلام آخر

من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه‌ بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.

در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.

در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.

برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.

اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.