شکستگی جمجمه: انواع، علائم
به هر نوع ترک یا شکستگی در استخوان سر شکستگی جمجمه گفته می‌شود. این نوع شکستگی معمولاً بر اثر ضربه شدید به سر ایجاد می‌شود و می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. پس از شکستگی جمجمه، احتمال آسیب به مغز نیز وجود دارد، هرچند این موضوع همیشه رخ نمی‌دهد. روش درمان به شدت آسیب بستگی دارد؛ در موارد خفیف، مصرف مسکن کافی است، اما در شکستگی‌های شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد.
تا پایان این مقاله از از دکتر حسن محمدی، بهترین متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران همراه ما باشید.
شکستگی جمجمه
شکستگی جمجمه شاید برای برخی غیرقابل تصور باشد، زیرا تصور می‌کنند این بخش از بدن بسیار مقاوم است؛ اما جمجمه که نقش محافظ اصلی مغز را دارد نیز می‌تواند دچار شکستگی شود. شکستگی جمجمه ممکن است عملکرد مغز را مختل کرده و باعث کاهش سطح هوشیاری یا حتی بیهوشی شود، به‌طوری‌که دیگر آسیب‌ها یا مشکلات سلامتی در ابتدا پنهان بمانند.
مهم‌ترین علت شکستگی جمجمه وارد شدن ضربه شدید به سر است. آسیب‌های ناشی از ضربه به سر از شایع‌ترین دلایل بستری در بیمارستان و همچنین یکی از اصلی‌ترین علل مرگ‌ومیر (حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد) به‌ویژه در تصادفات رانندگی به شمار می‌روند.
ضربه‌های خفیف معمولاً فقط باعث بیهوشی کوتاه‌مدت، پارگی یا کوفتگی پوست سر و گاهی گیجی موقت یا تشنج می‌شوند و قابل درمان‌اند؛ اما ضربه‌های شدید می‌توانند به شکستگی جمجمه و آسیب جدی به مغز منجر شوند.
انواع شکستگی جمجمه
نوع شکستگی جمجمه به عواملی مانند شدت ضربه، محل آسیب و حتی شکل جسمی که به سر برخورد کرده بستگی دارد. شکستگی‌های جمجمه به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- شکستگی بسته (ساده): در این حالت پوست روی محل آسیب سالم مانده و دچار بریدگی یا پارگی نمی‌شود.
- شکستگی باز (پیچیده): زمانی رخ می‌دهد که پوست سر پاره شود و استخوان شکسته دیده شود.
- شکستگی فشرده: این نوع شکستگی باعث فرورفتگی یا برجستگی غیرطبیعی در جمجمه می‌شود.
- شکستگی بازال: شکستگی‌ای است که در قاعده جمجمه اتفاق می‌افتد و ممکن است اطراف چشم، گوش، بینی یا بالای گردن نزدیک ستون فقرات را درگیر کند.
انواع دیگر شکستگی جمجمه
علاوه بر انواع گفته‌شده، شکستگی جمجمه را می‌توان به شکل‌های زیر نیز دسته‌بندی کرد:
- شکستگی خطی: شکستگی در امتداد یک خط مستقیم ایجاد می‌شود.
- شکستگی چندتکه (تجزیه‌ای): استخوان جمجمه به سه بخش یا بیشتر تقسیم می‌شود.
علائم شکستگی جمجمه
مهم‌ترین نشانه‌های ضربه مغزی شامل بیهوشی، سردرد، تهوع، استفراغ و سرگیجه است. خروج خون یا مایعی شفاف از بینی، گوش، دهان یا چشم‌ها می‌تواند علامت شکستگی جمجمه باشد. همچنین گشاد شدن مردمک‌ها یا عدم واکنش آن‌ها به نور نشانه آسیب جدی مغز است. کبودی اطراف چشم یا پشت گوش نیز از علائم شکستگی کف جمجمه به شمار می‌رود.
دیگر علائم شایع شامل خواب‌آلودگی، گیجی، تاری دید، منگی، اختلال در تکلم، ضعف عضلانی، فراموشی و خونریزی پوست سر (در صورت وجود زخم) هستند. همچنین درد شدید، التهاب، قرمزی و احساس گرما در محل آسیب می‌تواند وجود شکستگی را نشان دهد.
شکستگی همیشه قابل مشاهده نیست، اما علائمی که احتمال آن را بیشتر می‌کنند عبارت‌اند از:
- ورم و التهاب اطراف ناحیه آسیب‌دیده
- کبودی صورت
- خونریزی از بینی یا گوش
علائم خفیف‌تر یا غیر اختصاصی نیز شامل موارد زیر است:
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- تاری دید
- بی‌قراری و تحریک‌پذیری
- گیجی
- خشکی گردن
- غش یا از دست دادن هوشیاری
- عدم تعادل
- خواب‌آلودگی شدید
- نبود واکنش مردمک‌ها به نور
علل بروز شکستگی جمجمه
شکستگی جمجمه زمانی اتفاق می‌افتد که ضربه واردشده به سر آن‌قدر شدید باشد که استخوان ترک بردارد یا بشکند. این ضربه می‌تواند در اثر برخورد جسم سخت، سقوط و زمین‌خوردن، حوادث رانندگی یا هر نوع سانحه دیگر ایجاد شود.
تشخیص و درمان شکستگی جمجمه
تشخیص ضربه یا خونریزی مغزی پس از شکستگی جمجمه معمولاً ابتدا بر اساس علائم بالینی صورت می‌گیرد و برای تأیید قطعی از تصویربرداری‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن (CT scan) و ام‌آر‌آی (MRI) استفاده می‌شود. در صورتی که فرد پس از ضربه دچار بیهوشی شود، انجام سی‌تی‌اسکن ضروری است.
اقدامات اولیه:
هنگام برخورد با فردی که دچار شکستگی جمجمه شده، در اولین مرحله باید با اورژانس تماس بگیرید. اگر مصدوم تنفس طبیعی دارد، او را به پشت بخوابانید و سر و شانه‌هایش را کمی بالاتر قرار دهید. همچنین، در صورت وجود خونریزی آشکار، جلوی آن را بگیرید.
اگر از گوش یا بینی فرد خون یا مایع شفاف خارج می‌شود، روی محل پانسمان استریل قرار دهید، با باند ببندید و سر مصدوم را به همان سمت خم کنید.
درمان بیمارستانی:
پس از انتقال مصدوم به بیمارستان و انجام تصویربرداری‌های لازم، پزشک متخصص مغز و اعصاب درباره نیاز به جراحی تصمیم‌گیری می‌کند. پیش از تشخیص قطعی، نباید هیچ دارویی مانند استامینوفن یا آسپیرین به بیمار داده شود.
روش‌های درمانی:
- نوع درمان به عواملی مانند سن، وضعیت عمومی سلامتی، شدت شکستگی و آسیب احتمالی به مغز بستگی دارد.
- در شکستگی بازال معمولاً مصرف مسکن‌ها برای کنترل درد کافی است. در برخی موارد ممکن است نیاز به داروهای قوی‌تر باشد.
- اگر مقدار زیادی از مایع مغزی–نخاعی از بینی یا گوش خارج شود، جراحی ضروری خواهد بود.
- در شکستگی‌های فشرده شدید، معمولاً جراحی لازم است زیرا این نوع شکستگی دیرتر ترمیم می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند به آسیب مغزی منجر شود.
- هرگاه شکستگی باعث فشار بر مغز یا نشت مایع مغزی–نخاعی شود، جراحی بهترین راه درمان است.
کلام آخر
من دکتر حسن محمدی، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستم. بیش از ۱۵ سال است که در حوزه‌ی درمان و جراحی بیماری‌های مغزی، نخاعی و ستون فقرات فعالیت می‌کنم و همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه بالینی و تکنولوژی‌های نوین، بهترین مسیر درمانی را برای بیمارانم فراهم کنم.
در این سال‌ها افتخار داشته‌ام که در کنار تیم توانبخشی بیمارستان رفیده، به‌عنوان عضو اصلی تیم درمان بیماران دچار ضایعات مغزی و نخاعی فعالیت کنم. هر روز در کنار این بیماران، معنای واقعی صبر، امید و اراده را لمس کرده‌ام و همین تجربه‌ها، انگیزه‌ی من را برای ادامه‌ی مسیر دوچندان کرده است.
در حال حاضر ریاست بیمارستان توانبخشی رفیده را بر عهده دارم و در کنار کار درمانی، در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش دانشجویان می‌پردازم. باور دارم انتقال تجربه و تربیت نسل آینده پزشکان، بخشی جدایی‌ناپذیر از رسالت حرفه‌ای من است.
برای من، پزشکی فقط یک تخصص نیست؛ راهی است برای خدمت، بازگرداندن امید و کمک به بیماران تا بتوانند دوباره زندگی عادی و شایسته‌ای را تجربه کنند.
اگر در مسیر درمان دچار تردید هستید یا به دنبال مشاوره‌ای مطمئن برای بیماری‌های مغز، نخاع یا ستون فقرات می‌گردید، با اطمینان می‌گویم که در این مسیر همراهتان خواهم بود.
